विदेश जानुभन्दा आफ्नै मुलुकमा केही गरौँ !

काठमाडौं । भूमण्डलीकरणको आजको समयमा मविवि शाहको रचना, नाति काजीको संगीत, दीप श्रेष्ठको स्वरमा : ‘नजाऊ नजाऊ नजाऊ नजाऊ छोडी यो देश आमालाई रुवाएर’ बोलको गीत आजको नेपालको सन्दर्भमा पूर्ण सत्य नभए पनि आंशिक सत्य छ ।
‘नबिर्स जन्मेको ठाउँ आफूलाई छकाएर
नजाऊ छोडी यो देश धोई देऊ दुःख आमाको पसिनाले बगाएर…२
चुकाऊ दूधको भारा मेहनतले कमाएर
नजाऊ छोडी यो देश आमालाई रुवाएर
नबिर्स जन्मेको ठाउँ आफूलाई छकाएर
नजाऊ छोडी यो देश नपार देश यो खोक्रो ऐश्वर्य उतारेर…२
नसुम्प देश अर्कालाई आफ्नो स्वार्थ पु-याएर
नजाऊ छोडी यो देश आमालाई रुवाएर
नबिर्स जन्मेको ठाउँ आफूलाई छकाएर
नजाऊ छोडी यो देश नपार आमाको छाती छियाछिया टुक्र्याएर…२
उठाऊ देशको झण्डा स्वर्गलाई छुवाएर
नजाऊ छोडी यो देश आमालाई रुवाएर
नबिर्स जन्मेको ठाउँ आफूलाई छकाएर नजाऊ छोडी यो देश….

साधारणतः भनिन्छ विदेश जाने मौका पाउनुभयो र त्यसलाई सदुपयोग गर्नुभएन भने ठूलो गल्ती गर्नुभयो भनिने चलन आयो  । विदेश आज पनि शिक्षित, निराश र बेरोजगार रहेका अधिकांश नेपालीहरूले कुनै पनि दिन विदेश जान रोज्छन् । यहाँ जवाफ दिने अधिकांश व्यक्तिहरू ती हुन् जससँग कुनै पनि कारणले फर्कनुको विकल्प हुँदैन । करिब ८० प्रतिशत जवाफले सस्तो, बासी, सस्तो खाना, परिवार, इत्यादिको बारेमा कुरा गरिन्छन । तर सत्य भनौं भने पश्चिमी देशमा जीवन राम्रो छ भनिन्छ । पक्कै यो जनमत बन्ने अवसर बनाउने होइन । आज कुनै नेपालीलाई देशद्रोही, राष्ट्रद्रोही, ‘हामीलाई तिम्रो खाँचो छैन’, ‘त्यहाँ मात्रै बस्नुहोस्’ आदि भन्ने कुरा छैन । इमानदारीपूर्वक यो सोचको क्षितिजले नयाँ उचाइ लिएको छ ।

यदि तपाईं नेपालमा हुनुहुन्छ भने खुसी हुने प्रयास गर्नुहोस्, ‘के हुन्थ्यो’ भनेर सोचेर दुःखी जीवन जिउनुको कुनै अर्थ छैन । विदेशमा नयाँ संस्कृति, मानिसहरू र तिनीहरूको अन्तर्क्रिया गर्ने तरिका, खाना र मौसमजस्ता धेरै कुराहरूमा समायोजन गर्नुपर्ने हुन्छ ।

विदेशमा कार्य जीवन सुधारिएको हुन सक्छ । त्यहाँ पारस्परिक सम्मानको भावना हुन्छ र कुटिल राजनीति र पछाडि छुराको लगभग पूर्ण अनुपस्थिति रहेको देखिन्छ । जिम्मेवारीहरू सेट गरिएका हुन्छन्, समय व्यवस्थापन उत्कृष्ट छ र दैनिक शान्तिमा उद्देश्यको भावना छ । आफन्त र छिमेकीहरूबाट पूर्ण स्वतन्त्रता जो लगातार मेरो तलब, मेरो विवाह योजना, मेरो अत्तरको ब्रान्ड इत्यादि प्रेमको बहानामा जान्न चाहन्छन् ।

विदेशमा व्यक्तिगत स्थान र स्वतन्त्रताको सम्मान छ । जुन नेपालका बहुसंख्यक जनता चाहन्छन् तर लड्न धेरै डराउँछन् । ग्लोबल एक्सपोजरका कुरा हुनुपर्छ । यद्यपि हामी विदेश र यहाँका सहरलाई माया गर्छौ, त्यो हाम्रो घर होइन; जसरी सबैभन्दा महँगो होटल सुइटहरू हाम्रो सामान्य घरको न्यानोपनसँग मेल खान सक्दैनन् । धेरैको विदेशमा ठूला परिवार भए पनि धेरैको परिवार नेपालमा छ । विदेशमा हुँदा, तिनीहरूले विवाह, बच्चा स्नान, विवाह समारोह, पवित्र ब्रतबन्ध समारोह, एक–वर्षको जन्मदिन र यस्तै अन्य कुराहरू मिस गर्दा सम्बन्धहरू गुमाउँछन् । पैसाको अर्थ चाहिन्छ । धनको फाइदा के हो, जब एक व्यक्तिले पारिवारिक सम्बन्धहरू छुटेको छ भने ?

आज समग्रमा हामी आफ्नै देशमा छौँ, हाम्रो परिवारसँग नेपाली चाडपर्वहरूपूर्ण उत्साहका साथ मनाउने, आनन्द लिने, स्वादिष्ट नेपाली परिकार खान्छु । यदि तपाईं कुनै पनि विदेशी देशमा यात्रा गर्न र बस्न पाउनुहुन्छ भने कृपया त्यो अवसरको पूरा उपयोग गर्नुहोस् । राम्रो पैसा कमाउनुहोस्, यदि तपाईं सक्नुहुन्छ भने धेरै तर सधैँ सम्झनुहोस् कि तपाईंले आफ्नो जीवन र भविष्यलाई कुन हदसम्म सम्झौता गर्दैहुनुहुन्छ ? जान्नुहोस् कति पैसा पर्याप्त छ ? किनकि यसको कुनै अन्त्य छैन । तपाईंले एउटा मात्र जीवन पाउनुहुन्छ, यसलाई कसरी सन्तुलनमा राख्ने जान्नुहोस् । कुन संस्कृतिले तपाईंलाई सुहाउँछ र तपाईंका छोराछोरीलाई कस्तो संस्कृतिका साथ हुर्काउन चाहनुहुन्छ ? भन्ने स्पष्टरूपमा कल्पना गर्नुहोस् । विश्वास गर्नुहोस्, नेपाली केटाकेटीहरू धेरै स्मार्ट छन् र नेपाली शिक्षा र सांस्कृतिक दृष्टिकोणले उनीहरू जहाँ पनि उत्कृष्ट हुन सक्छन् । उनीहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने जो कोहीलाई हराउन सक्छन् । जब हाम्रा बच्चाहरू छन्, उनीहरूले गर्व साथ नेपाली नागरिक हुँ भनेर भन्न सकून् । संस्कृतिको लागि एक्सपोजर होस् र परिवारका सदस्यहरू, आफन्तहरू र नजिकका प्रियजनहरूबाट सबै स्नेह पाएर हुर्काउनुपर्छ ।

नेपालबाट दक्ष, पेशागत र श्रमिकको विदेशमा बढ्दो आप्रवासनले देशको विकासमा ठूलो खतरा खडा गरेकाले यसले धेरै प्रश्नहरू अनुत्तरित बनाउँछ । के हामी आफ्नो सिप आफैँलाई सेवा गर्न नसक्ने गर्दैछौँ ? के हामी आफैँलाई राम्रो बनाउन सिक्दैछौँ ? मानवपुँजीको उडान अर्थात् पुँजी तथा मानव स्रोत, जसलाई सामान्यतया ‘ब्रेन ड्रेन’ भनिन्छ । राम्रो अवसरहरूको खोजीमा दक्ष र व्यावसायिक व्यक्तिहरूको बसाइ सर्ने संकेत गर्दछ ।

हाम्रो विकासको गतिलाई त्यस्ता अभ्यासहरूले बाधा पु¥याएको हुनाले, हामीले ‘ब्रेन ड्रेन’सँग लड्ने प्रभावकारी उपायहरू खोज्ने समय आएको छ । यसबाट बच्न अपनाउन सकिने केही उपायहरूमा प्रशस्त रोजगारीको अवसर प्रत्येक व्यक्ति सुरक्षित र सुदृढ भविष्य चाहने भएकोले उनीहरूलाई पर्याप्त रोजगारीको अवसरहरू उपलब्ध गराउँदा मानवपुँजी उडानलाई निरुत्साहित गर्न सकिन्छ ।

मानिसहरूसँग धेरै क्यारियर विकल्पहरू छन्, तिनीहरूले आप्mनो देश छोड्ने बारे सोच्न सक्दैनन् । स्मार्ट कमाइ र कम पारिश्रमिक कसैलाई मन पर्दैन । उनीहरू आप्mनो तलब आप्mनो जागिर प्रोफाइलसँग मिल्दोजुल्दो होस् भन्ने चाहन्छन् । ताकि उनीहरू खुसी, सम्मानजनक जीवन बिताउन सकून् । साथै, मानिसहरूले आप्mनो दैनिक खर्च पूरा गर्नेबारे मात्र सोच्दैनन् । मानिसहरूमा जन्मजात ‘लडाइँ वा उडान प्रतिक्रिया’ भएको हुनाले, सुरक्षित जीवनको खोजीमा उनीहरू लड्न असमर्थ भएमा भाग्नु अनिवार्य छ । त्यसैले उनीहरूको राजनीतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक अधिकारको रक्षा हुनु जरुरी छ ।

नेपालमा बेलाबखत सरकारले युवालाई विदेश पलायन हुनबाट रोक्ने कुरा सार्वजनिक भए तर ती व्यावहारिक र व्यभरितसमेत भएनन् । सरकारलाई मात्रै होइन हरेक नेपालीलाई थाहा छ कि विदेशमा श्रम बेचे कामदार मात्रै भइन्छ तर स्वदेशमै पसिना बगाए आफैँ मालिक बन्न सकिन्छ । तर, दुर्भाग्य नेपालमा बसेर केही हुँदैन भन्ने गलत मान्यता अझै पनि हाबी भएको छ ।

वैदेशिक रोजगार विभागको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार वार्षिक छ लाख नेपाली युवाशक्ति विदेश पलायन हुने गरेका छन् । युवा विदेशिने क्रममा कमी होइन दिनहुँ बढोत्तरी भइरहेको छ । स्वदेशमा यसको विकल्प नखोज्ने हो भने दशकौँसम्म नेपालीले विदेशमै श्रम बेच्दै दासत्वको जीवन बिताउनुपर्नेमा कुनै द्विविधा छैन ।

आफ्नो सिप र क्षमताअनुसार स्वदेशमा रोजगारी पाउन नसकेको तीतो यथार्थ भए पनि विदेश पलायन हुनु नै अन्तिम विकल्प होइन । वैदेशिक रोजगारीप्रति नेपाली युवाको आकर्षण बढ्दो छ । यसै सन्दर्भमा, एसईई उत्तीर्ण गरेका युवा प्लस टु पनि नपढ्दै विदेशको सपना देख्न थाल्ने मानसिकता छ । देखासिकी होस् वा बाध्यता, अभिभावकहरू नै युवापुस्तालाई विदेश जान प्रोत्साहित गरिरहेको कटु वास्तविकता हाम्रासामु छन् । त्यसर्थ, वैदेशिक रोजगारीको सपनाले मनमा जरो गाडेपछि युवापुस्ता गाउँसहरमा अडिनै नसक्नेजस्तो भएका छन् ।

हामीले भन्नु सक्नुपर्छ, जानुहोस् तर पछि फर्कनुहोस् । तर यदि तपाईं विदेशमा काम÷बसोबास खोज्दै हुनुहुन्छ भने हामी तपाईंलाई यो एकपटक पढेर सोच्न आग्रह गर्न सक्नुपर्छ । तिमी त्यहाँ जेखोज्दै जाँदैछौ त्योभन्दा धेरै तिमीलाई दिनेछु । तपाईं आफ्नो देशमा आफ्नै मालिक हुनुहुन्छ, अरू कतै तपाईं सधैं दोस्रो नम्बर हुनुहुन्छ, तपाईं जतिसुकै स्मार्ट भए पनि । नेपाल अवसरहरूको भूमि हो, अन्वेषण नगरिएको, अछुत, महत्वाकांक्षी उद्यमी र नेताहरूको लागि उत्तम माटो । नेपाललाई तपाईं र म चाहिन्छ । म निकट भविष्यमा आशा गर्छु जब हामीसँग युवा प्रेरित आर्थिक क्रान्ति, सामाजिक उद्यमीहरूको पुस्ता हुनेछ, नयाँयुगको सुरुवात हुनेछ ।

पश्चिममा धेरै मानिसहरूले मानवताको स्पर्श गुमाएका छन् र तपाईं सडकमा लडिरहेको अवस्थामा पनि मद्दत माग्न धेरैथोरै मानिसहरू मात्र तपाईंलाई मद्दत गर्न इच्छुक हुनेछन् । तपाईंले भर्खरै किताब वा टिभीमा सुनेको शब्द अर्थात् जातीयवाद तपाईंले पहिलो अनुभव गर्नुहुनेछ ।

नेपाललाई युवाका लागि अवसरको देश बनाऔँ । वाणिज्य र विकासलाई प्रोत्साहन गर्ने स्थायी सरकार सुनिश्चित गरी नेपालका उद्यमीहरूलाई सफल बनाऔँ । त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट जति चाँडो विदेशिन सक्यो त्यो नै मूल उपलब्धिको रूपमा लिने गरेका छौँ । पीआर पाइयोस्, विदेशी नागरिक भइयोस्, त्यसैमा वीरता ठान्दै संसार जितेको महसुस गर्ने अभ्यासमा नेपाली अभ्यस्त भएका छन् ।

मानिसहरूलाई बसाइँ सर्ने अधिकार छ, यो नैतिक मुद्दा हुनु हुँदैन । हामी सबै व्यक्ति हौँ र हामी आफ्नै रोजाइ छनौट गर्न स्वतन्त्र छौँ । हाम्रो अस्तित्वको प्रारम्भदेखि नै मानिसहरू बसाइँ सर्दै आएका छन्, अफ्रिका छोड्दा पहिलो ठूलो बसाइँसराइ भयो । रेमिट्यान्स नेपालको अर्थतन्त्रमा सबैभन्दा ठूलो योगदानकर्ता बनेको छ, त्यसैले हो योगदान दिइरहेको छ । तर सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा, विदेशिएकाहरूले साथीहरू, परिवार, आफ्नो घर छोड्न, विदेशमा यात्रा गर्न, संघर्ष गर्न, कडा परिश्रम गर्न र जीवनमा केही हासिल गर्न सजिलो छैन ।