जिल्ला न्यायाधीशको अल्मल्याउने परीक्षा

काठमाडौं । जुनसुकै क्षेत्रमा हुने खुला परीक्षा भनेको सबैले बुझ्ने गरी क्षमताको प्रदर्शन पनि हो । त्यस्तो परीक्षामा उत्तीर्ण भएको व्यक्तिबाट सम्पादन हुने काममा अपवादबाहेक कतै प्रश्न उठ्ने अवस्था हुँदैन । यतिबेला देशका प्रारम्भिक तहका न्यायाधीशको परीक्षाको कुरा चलिरहेको छ । नेपालको न्यायिक क्षेत्रको सबैभन्दा तल्लो तह हो, जिल्ला अदालत । यसैबाट बढुवा हुँदै प्रधानन्यायाधीशसम्म पुग्ने क्रम सुरु हुन्छ । यद्यपि, अर्को बाटो पनि छ तर तिनलाई कतैबाट टिपिएको भनेर त्यति सम्मानपूर्वक हेरिँदैन । उनले गरेका न्याय सम्पादनको कामलाई त्यति विवादमुक्त पनि मानिँदैन । यद्यपि, फैसला भने मान्य हुन्छन् नै । यतिबेला चर्चामा आएको एउटा प्रसंग हो जिल्ला अदालतका न्यायाधीशहरूको नियुक्ति खुला प्रतिस्पर्धात्मक परीक्षाबाट गर्ने भन्ने कुरा । प्रचलित संविधानमा पनि सुरु अर्थात् जिल्ला अदालतका न्यायाधीश खुला परीक्षाबाट पनि नियुक्त गर्ने भन्ने व्यवस्था छ । तर, यता यिनै जिल्ला अदालतका न्यायाधीशहरूको खुला परीक्षा यस्तो भयो जो अन्यत्र कतै पनि नहोस् भनेर कामना गर्नुपर्छ ।

न्यायाधीशहरूको प्रवेश परीक्षा अरूका लागि पनि उदाहरणीय बन्नुपर्ने हो तर भयो उल्टो । जुन पदमा जसले परीक्षा दिए र अनुत्तीर्ण भए तिनैलाई फेरि त्यही पदमा नियुक्ति गरियो । जे–जस्तो पद वा निकायमा एउटा परीक्षार्थीले परीक्षा दिन्छ र ऊ अनुत्तीर्ण हुन्छ । प्रारम्भिकरूपमा नै सो व्यक्ति सो ठाउँका लागि अयोग्य नै हो । यसलाई जोसुकैले मान्नुपर्छ । कुनै पनि परीक्षामा फेल भएपछि त्यसलाई सबैले सम्बन्धित उम्मेदवार र त्यसमा नियुक्त गर्ने अर्थात् परीक्षा लिने निकायले समेत मान्नुपर्छ । जुन पदका लागि परीक्षा लिइएको हो, त्यो ठाउँमा फेल भएपछि त्यही फेल भएकालाई त्यही पदमा नियुक्ति गर्ने हो भने न परीक्षाको अर्थ रहन्छ र न यस्तो नियुक्तिको । परीक्षामा फेल भएका व्यक्ति न्यायाधीश बनाइए भन्नेजस्तो सन्देश गइरहेको छ, त्यो आफैँमा हास्यास्पद छ । यो कुरा नियुक्तिकर्ता व्यक्ति निकाय स्वयम्ले पनि बुझनुपर्ने हो । तर जिल्ला न्यायाधीश नियुक्ति गर्दा नियुक्तिकर्ताले यस्तो गम्भीर गल्ती गरिएको भनी महसुस समेत गरेका देखिएन । यतिखेरको सबैभन्दा दुःखको कुरा नै यही हो ।

यो वर्ष सुरु अदालतका २९ न्यायाधीश नियुक्त गर्नुपर्ने भयो । यी न्यायाधीशका लागि विज्ञापन हुँदा दुई सय ११ जनाले परीक्षा दिए । यो प्रतिस्पर्धा अरू क्षेत्रभन्दा कमै हो तर एकभन्दा बढी भएपछि जुनसुकै प्रतिस्पर्धा उच्च नै हुन्छ  । तर अचम्म के भयो भने यसमा सम्पूर्ण प्रतिस्पर्धामध्ये एक जनाले मात्रै परीक्षा पास गरे । दुई सय १० जना अनुत्तीर्ण भए । तर यता न्यायाधीश नियुक्त गर्ने निकाय न्याय परिषद्ले भने तिनै अनुत्तीर्ण भएकैमध्येबाट नै जिल्ला न्यायाधीशमा नियुक्ति गरिदियो । यसलाई विगतमा पनि यस्तै हुने गरेको भनेर टार्न खोजिएको पनि देखियो । यस्तो कुतर्कले आमतहको चित्त बुझाउने कुरा हुँदैन ।

अरू त अरू, परीक्षामा फेल भएर पनि त्यही पदमा नियुक्त भएका न्यायाधीशहरूका लागि उनको कार्यकालभरि यस्तो अयोग्यताको दाग लागिरहने छ । परीक्षा दिने, लिने र नियुक्ति गर्ने सबैका लागि यो अभिलेखमा चढेको विषय बन्न गयो । अहिले कतिपयले परीक्षाको ढाँचा नै अलग भएर यति ठूलो सङ्ख्या अनुत्तीर्ण भएको भनी प्रष्टीकरण दिइरहेको पाइन्छ तर यसलाई प्राथमिक तहको विद्यार्थीले पनि पत्याउने अवस्था बन्दैन । राज्यकै बेइज्जती हुने यस्तो कुरा आइन्दा नहोस् । सम्वन्धित निकायले ध्यान दिऊन् ।