किन चिन्ताको विषय बनिरहेको छ नेपालमा गरिबी ?

काठमाडौं । नेपाल प्राकृतिकरूपमा स्रोत र साधनले भरिपूर्ण मुलुकको हो । यहाँको हावापानी, माटो, भूगोल सबैले हामीलाई भरिपूर्ण बनाएको छ । माल पाएर चाल पाउनुपर्छ, यदि माल पाएर चाल पाएन भने त्यसको कुनै अर्थ हुँदैन । नेपालको आर्थिक विकास र गरिबीको कुरा गर्दा यही महसुुस हुन्छ । हामीले माल पाएर पनि चाल पाउन सकेका छैनौं, अर्थात् देशमा प्राकृतिकरूपमा उपलब्ध भएको स्रोत साधनलाई मुलुकको दिगो आर्थिक विकास र समृद्धिमा लगाउन सकेका छैनौं । प्राकृतिकरूपमा उपलब्ध स्रोत साधनको समुचित प्रयोग, न्यायोचित वितरण गर्न सकेका छैनौं । यस्ता स्रोत साधन केही सीमित व्यक्तिहरूको कब्जामा रहेको छ । त्यही कारण नेपाल आर्थिक विकास र समृद्धिमा पछाडि परेको हो । बहुसंख्यक नेपालीहरू गरिबीको रेखामुनि बाँच्न बाध्य भएका हुन् । दैनिक रोजीरोटी अर्थात् सामान्यरूपमा गाँस, बास र कपासको जोहो गर्न विदेशी भूमिमा श्रम गर्न, पसिना बगाउन जानुपरेको हो ।

नेपाल, एक सुन्दर र समृद्धिशील देश हो, यसमा कसैको दुई मत छैन । तर यस देशमा गरिबीको समस्या धेरै नै रहेको छ । पछिल्लो समय झन् देखिनेभन्दा नदेखिने गरिबी झन् बढ्दै गएको छ । गरिबी नेपालको समृद्धि र सामाजिक विकासमा एक महत्वपूर्ण अड्चन हो । गरिबीले समाजको सबै वर्गमा असहजता, असमानता र अधिकारहरूको उल्लङ्घन गर्छ । यसकारण, गरिबीलाई निवारण गर्नका लागि समाज, सरकार र विभिन्न संगठनहरूले सकारात्मक कदमहरू उठाउनु अत्यावश्यक छ । नेपालमा गरिबीको मूल कारणहरू धेरै छन्, जसमा रोजगारीको अभाव, भूमि–स्वामित्वको असमानता, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको पहुँचको अभाव, असार्थक निवेश र सामाजिक न्यायको अभाव समावेश छ । यसै गरिबीलाई अझ गहिरो बनाउने भएको किसिमका कुरीति र सामाजिक अन्धविश्वासहरू पनि रहेका छन् ।

प्रायः गरिबीलाई संघर्ष गर्नुपर्ने सबैभन्दा महत्वपूर्ण क्षेत्रहरूमा अन्योलरूपमा प्रभाव पार्ने विपद्हरू पहिलेको चरणमा छन् । गरिबी समाजमा द्वन्द्व निम्ताउनु प्रमुख कारण हो । यसले अपराधलाई बढाउँछ । ‘जहाँ अभाव, त्यहाँ तनाव’ यो भनाइ त्यत्तिकै सार्वजनिक भएको होइन । यसकारण समाजले किन गरिबी बढिरहेको छ । त्यसको ठोस कारण बारे बुझ्नुपर्छ, जानकारी लिनुपर्छ । गरिबीबाट नेपालमा धैरै महिला र बालबालिकाहरू प्रभावित रहेका छन् । गरिबी र अभावले महिलाहरूको स्वतन्त्रता, शिक्षा र स्वास्थ्यमा असर गरेको छ । त्यसैगरी बालबालिकाहरूको शिक्षा र स्वास्थ्य प्राथमिकतामा पनि गरिबीले निकै नै ठूलो असर गरेको छ । गरिबीले नेपालको विकास गतिमा पनि बाधा पु¥याएको छ । अपाङ्गता, जीवनकलापका अभाव र आर्र्थिक वृद्धिमा कमी आएको छ । जसले नेपालको सामाजिक आर्थिक संरचना र विकास गतिलाई न्यूनीकरण गर्दछ ।

गरिबी समस्याको समाधानका लागि समाज, सरकार र सबै सरोकारवाला निकायहरूको बीचमा साझेदारी अत्यावश्यक रहेको छ । गरिबी न्यूनीकरणका लागि समाजमा जागरूकता, जनसंख्या नियन्त्रण र उच्च शिक्षा, तालिम र व्यावसायिक तालिमको पहुँच बढाउने कार्यक्रमहरू सञ्चालनमा ल्याउनुपर्छ । सामाजिक संरचनामा समानता, न्याय र विशेषतः महिला र बालबालिकाहरूको हकको पालना गर्न सहायक कदमहरू उठाउनुपर्छ । सरकारले गरिबी निवारणका लागि नीति, कानुन र कार्यक्रमहरू अभिज्ञात गराउनुपर्छ । सार्वजनिक खर्च व्यवस्थापन, बेरोजगारीको नियन्त्रण र विकास योजनाहरूमा गरिबीको ध्यान दिनुपर्छ । विभिन्न क्षेत्रमा गरिबीको पहुँच बढाउने, उनीहरूलाई रोजगारीका अवसर प्रदान गर्ने र स्वास्थ्य तथा शिक्षा सेवाहरूमा सुधार गर्ने कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ । अन्ततः व्यक्तिगतस्तरमा समृद्धि र सामाजिक सजीवताको लागि उत्पादन र वितरण प्रणालीलाई पनि व्यवस्थित बनाउनुपर्छ । उत्पादनका लागि अध्ययन, कौशल तथा उद्योगको विकासमा लगाउनुपर्छ । विशेष गरिबीरहित समृद्धिका लागि निवेश, संस्थागत बदलाव र सामाजिक संरचनामा परिवर्तन ल्याउनुपर्छ ।

समग्र, नेपालले गरिबीको समस्या समाधान गर्न लागि एकीकृतरूपमा काम गर्नुपर्छ । समाज, सरकार, र व्यक्तिगतस्तरमा हरेकले यस समस्याको समाधानमा योगदान दिनुपर्छ । एक कदम अगाडि बढ्न नेपालले गरिबीलाई निवारण गर्न सक्ने प्रतिबद्ध हुनुपर्छ र यसका लागि अभियान, नीति र कार्यक्रमहरू ल्याउनु पर्छ । त्यस्तै, समृद्धि र समाजिक संघर्षमा सहयोग गर्ने नेपालीहरूले आफ्नो देशलाई अघि बढाउन सक्छन् र नेपाललाई एक समृद्ध र समृद्धशील देशको रूपमा परिचय दिलाउन सक्छन् ।

गरिबी नेपालको समृद्धि र सामाजिक विकासमा एक महत्वपूर्ण बाधा हो । गरिबीले समाजको सबै वर्गमा असहजता, असमानता र अधिकारहरूको उल्लङ्घन गर्दछ । नेपालको सामाजिक एकता, अर्थतन्त्र र सामाजिक उत्थानमा गरिबी बाधा बनेको छ । गरिबीको निवारण नेपालको उत्थान र विकासको निरन्तर प्रयासको एक महत्वपूर्ण पहल हो । नेपालमा गरिबीको मूल कारणहरूमा रोजगारीको अभाव, भूमि–स्वामित्वको असमानता, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको पहुँचको अभाव, असार्थक निवेश र सामाजिक न्यायको अभाव समावेश छ । गरिबीलाई अझ गहिरो बनाउने भएको नागरिकीय र नैतिक अभियोगहरू पनि छन् । नेपालमा महिला र बालबालिकाहरू गरिबीले पिरोलिएका छन् । नेपालमा गरिबीको समस्याको समाधानका लागि समाज, सरकार र अन्ततः व्यक्तिगतस्तरमा सबैको सहयोग र योगदान आवश्यक छ । समृद्धि र सामाजिक संघर्षमा सहायक बन्न नेपालीहरूले आफ्नो देशलाई अघि बढाउन सक्नेछन् र नेपाललाई एक समृद्ध र समृद्धिशील देशको रूपमा स्थापित गर्न सक्ने छन् । यसको लागि पहिलो मुलुकमा गरिबी निवारण हुनुपर्नेछ ।