महिला र मलेरिया !
डा. केदार कार्की २०८१, असार २१ ११:२६ 
मलेरिया माइक्रोस्कोपिक परजीवी प्लाज्मोडियमको कारणले हुन्छ । तिनीहरू लामखुट्टेको टोकाइबाट मानव शरीरमा प्रवेश गर्छन् । तिनीहरू लामखुट्टेको टोकाइबाट मानव शरीरमा प्रवेश गर्छन् । टोकेको १–२ हप्तापछि व्यक्तिलाई ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने र बान्ता हुने गर्छ । कहिलेकाहीँ रोगी भ्रमित हुन्छ र मिरगीको दौरा पनि हुन सक्छ । जब यो हुन्छ, यो एक गम्भीर वा गम्भीर प्रकारको मलेरिया हो । औँलोको प्रकोप भएका क्षेत्रहरूमा वर्षभरि औँलोका धेरै आक्रमणहरू हुन सक्छन् । यदि कम औँलो क्षेत्रका बालबालिका, गर्भवती महिला वा अन्य व्यक्तिहरू उच्च औँलो भएको क्षेत्रमा आउँछन् भने उनीहरूलाई गम्भीर औँलो लाग्न सक्छ । किनभने तिनीहरूको शरीरमा औँलोको अनुभव हुँदैन र तिनीहरूको प्रतिरक्षा प्रणाली यसको लागि तयार हुँदैन ।
एनोफिलेस लामखुट्टेको टोकाइबाट संक्रमित व्यक्तिबाट संक्रमित व्यक्तिमा मलेरियाको अनुसन्धान गरिएको छ । ४० वर्षअघि औँलो र लामखुट्टेलाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ भन्ने मलेरिया वैज्ञानिकहरूले विश्वास गरेका थिए । जसले मलेरिया र मृत्युको खतरामा बाँचिरहेका लाखौँलाई आशा दियो । दुर्भाग्यवश यी आशाहरू पूरा भएनन् । आज विश्वभर मलेरियाको अवस्था भयावह बन्दै गएको छ । हरेक वर्ष करिब ५० करोड मानिस मलेरियाबाट बिरामी हुन्छन् र करिब १० लाख मानिसको मृत्यु हुन्छ । नेपालमा राष्ट्रिय औँलो उन्मूलन कार्यक्रमअन्तर्गत डीडीटी (औँलोविरुद्धको औषधि) छर्कन थालिएको थियो । यसले गर्दा मलेरियाका बिरामीको संख्यामा ठूलो कमी आएको थियो । तर कतिपय ठाउँमा लामखुट्टेले डीडीटीविरुद्ध प्रतिरोधात्मक क्षमता विकास गरेको छ । कतिपय ठाउँमा मानिसहरूले घरमा डीडीटी छर्केको पनि मन पराउँदैन थिए । वास्तवमा हामीलाई थाहा छैन कि प्रत्येक वर्ष कति जनालाई मलेरिया हुन्छ किनभने सरकारी तथ्याड्ढले सरकारी स्वास्थ्यकर्मीहरूले देखेका बिरामीहरूलाई मात्र गणना गर्छ ।
मलेरिया लामखुट्टेबाट एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा सर्छ । लामखुट्टेले छालामा प्रवेश गरेर मानिसको रगत खान्छन् । जब लामखुट्टेले रगत चुस्छन्, तिनीहरूले माइक्रोस्कोपिक मलेरिया परजीवी रक्त नलीहरूमा छोड्छन् । यी परजीवीहरूले चाँडै आफ्नो संख्या बढाउँछन् र रातो रक्त कोशिकाहरूलाई खानाको रूपमा प्रयोग गरेर नष्ट गर्न थाल्छन् । ज्वरो र एनिमिया निम्त्याउँछन् । संक्रमित बिरामीलाई लामखुट्टेले टोक्दा मलेरियाका केही परजीवी महिलाको शरीरमा प्रवेश गर्छन् । जब यो संक्रमित लामखुट्टेले कुनै संक्रमित महिलालाई टोक्छ तब यी परजीवीहरू उनको शरीरमा पसेर उनलाई पनि संक्रमित गर्छन् ।
लामखुट्टेलाई आफ्नो अण्डा (प्रजनन् गर्न) पानी चाहिन्छ । विभिन्न प्रकारका लामखुट्टेहरू फस्टाउनको लागि विभिन्न प्रकारको पानी रुचाउँछन् । त्यसैले कसैलाई पोखरीमा जम्मा भएको पानी, खाली नरिवलको गोला वा खाली भाँडा मन पर्छ भने कसैलाई बग्ने खोलाको किनारमा रहेको पानी मनपर्छ, जसले गर्दा नियन्त्रण गर्न निकै कठिन हुन्छ । विभिन्न प्रकारका लामखुट्टे हुन्छन् तर मलेरिया पोथी एनोफिलिस लामखुट्टेबाट मात्र सर्छ । ती लामखुट्टेले मात्र मानिसमा मलेरिया फैलाउन सक्छ । मलेरिया फैलाउने लामखुट्टेले प्रायः रातमा टोक्ने गर्छ ।
त्यहाँ धेरै प्रकारका मलेरिया परजीवीहरू छन् । यीमध्ये केही मलेरियाका अन्यभन्दा धेरै गम्भीर प्रकारका हुन्छन् र यसले दौरा, बेहोस र मृत्यु पनि निम्त्याउन सक्छ । पी फाल्सीपेरमका कारण हुने अन्य जटिलताहरूमा कलेजोको संक्रमणको कारणले जन्डिस, मृगौलाको संक्रमणले पिसाबको मात्रामा गम्भीर कमी आउन सक्छ वा पिसाब रोकिने र खुट्टामा सुन्निने हुन सक्छ । यसबाहेक गम्भीर पेचिस र बान्ता हुन सक्छ । रगतमा चिनीको मात्रा कम हुन सक्छ । रक्तचाप घट्न सक्छ र झट्का लाग्न सक्छ । मलेरियाका यी जटिलताहरूको प्रारम्भिक निदान र उपचार धेरै महत्वपूर्ण छ । बिरामीलाई हरेक दिन वा हरेक दिन उच्च ज्वरोको साथमा चिसो र काँप्ने समस्या हुन्छ । टाउको दुख्ने र वान्ता पनि हुन सक्छ । अत्यधिक पसिना आउँदा ज्वरो कम हुन्छ ।
मलेरिया निम्त्याउने परजीवीको प्रकारको आधारमा, बिरामीको उपचार नगरेमा प्रत्येक दिन, प्रत्येक अर्को दिन वा प्रत्येक तेस्रो दिन लक्षणहरू देखा पर्न सक्छन् । रोगीले सामान्य थकान र कमजोरी महसुस गर्छ ।
मलेरियाको आक्रमणमा ज्वरोसँगै बिरामीको प्लिहा पनि धेरै पटक बढ्छ । मलेरियाका लक्षणहरू डेंगु ज्वरो, इन्फ्लुएन्जा वा भाइरल ज्वरोजस्ता पनि देखिन सक्छन् । प्रत्येक औँलो रोगीलाई पक्कै पनि ज्वरो आउँछ तर हरेक ज्वरो मलेरियाको कारणले हुँदैन । जतिबेला तपाईँलाई ज्वरोको बिरामी मानिन्छ । यदि तपाईंसँग ज्वरो नाप्ने थर्मोमिटर छैन भने, आफ्नो हातको पछाडि बिरामीको छाती वा निधारमा छोएर ज्वरो महसुस गर्नुहोस् ।
कहिलेकाहीँ ज्वरो आएपछि बिरामीलाई निद्रा लाग्न थाल्छ, उसलाई घाँटी र मिर्गी पनि लाग्न सक्छ । यी सबै सेरेब्रल मलेरियाका लक्षणहरू हुन् । जसमा मलेरिया परजीवीहरूले मस्तिष्कलाई संक्रमित गर्छन् । यो एक धेरै खतरनाक अवस्था हो र तुरुन्तै उपचार चाहिन्छ । किनकि यसले छिट्टै बेहोस र मृत्यु निम्त्याउन सक्छ । औँलोमा प्लिहा सङ्क्रमित र ठूलो हुने भएकाले बिरामीको प्लिहा बाहिरीरूपमा जाँच गरेर औँलो भएको पुष्टि गर्न सकिन्छ ।
महिला र मलेरिया: मलेरियाले पुरुष र महिला दुवैलाई असर गर्छ । दुवै अवस्थामा यसले मृत्यु निम्त्याउन सक्छ तर जहाँ यसले मृत्यु निम्त्याउन सक्दैन, त्यहाँ यससँग सम्बन्धित धेरै अदृश्य खतराहरू छन् । विशेषगरी महिलाहरूका लागि । भारतमा लगभग ७०–८०% महिला रक्तअल्पता (अर्थात् उनीहरूमा रगतको कमी)बाट ग्रस्त छन् । जुन खानाको कमी, महिनावारीको समयमा रगतको कमी, अधिक काम, खानामा आइरन र फोलिक एसिडको कमी र गर्भावस्थामा बारम्बार हुन्छ । मलेरियाको बारम्बार आक्रमणले तिनीहरूको एनिमियालाई अझ खराब बनाउँछ र तिनीहरूलाई अन्य संक्रमण हुने सम्भावना बढाउँछ ।
मलेरिया गर्भवती महिलाहरूमा अझ खतरनाक हुन्छ किनभने तिनीहरू मलेरिया र गम्भीर रक्तअल्पताको जटिलताबाट मर्न सक्छन् । मलेरियाले कम तौल, गर्भपात वा गर्भमा मृत्युको जोखिमलाई उल्लेखनीयरूपमा बढाउँछ । कम तौल भएका बच्चाहरूको बाँच्ने सम्भावना धेरै कम हुन्छ । महिलाहरूमा मलेरियाको बोझ उनीहरूको स्वास्थ्यमा यसको प्रभावभन्दा धेरै छ । अध्ययनले देखाएको छ कि जब उनको बच्चा मलेरियाबाट बिरामी हुन्छ । एक महिलाले घरभित्र र बाहिर सामान्य काम गर्न असमर्थ हुन्छ । यदि घरको वयस्क व्यक्ति बिरामी प¥यो भने उसले आम्दानीमा भएको नोक्सानको पूर्ति गर्न थप कडा मेहनत गर्नुपर्छ ।
मलेरिया रोकथाम: मलेरिया परजीवीहरू मलेरियाको औषधिहरू– विशेषगरी क्लोरोक्वाइनविरुद्ध प्रतिरोधी हुँदै गइरहेका छन् । क्लोरोक्वाइन अझै धेरै बिरामीहरूमा प्रभावकारी छ र यसलाई पहिलो रोजाइको रूपमा दिइनुपर्छ । तर यदि रोगी केही समयको लागि मात्र निको भएन वा निको भएन र फेरि ज्वरो आयो भने, प्रतिरोध शड्ढास्पद हुनुपर्छ । यस्तो रोगीले वैकल्पिक औषधिको प्रयोगको बारेमा प्रशिक्षित चिकित्सकसँग परामर्श गर्नुपर्छ ।
त्यहाँ मुख्यतया तीन तरिकाहरू छन् जसमा मानिसहरूले मलेरियाबाट आफूलाई बचाउन सक्छन् ।
– मलेरिया फैलाउने लामखुट्टेको संख्या घटाएर।
– लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्न ।
– मलेरियाबाट बच्न क्लोरोक्विन प्रयोग गरेर।
– मलेरिया फैलाउने लामखुट्टेको संख्या घटाउने
(क) लामखुट्टे हुने ठाउँहरू नष्ट गर्ने
– लामखुट्टेको संख्या घटाउनका लागि उनीहरूलाई प्रजनन् र प्रजनन् स्थल नष्ट गर्न नदिने आवश्यक छ । यो निम्न तरिकामा गर्न सकिन्छः
– सबै डिब्बा, भाँडा, रुम कुलर, पुराना टायर, भाँचिएको बोतलको गोला आदिमा भरिएको पानी हप्तामा कम्तीमा एक पटक खाली गर्ने । यसो गर्नाले पानीमा रहेको लामखुट्टेको अण्डा र लार्भा नष्ट हुन्छ ।
– खाली बाकस, पुराना टायर, टिन आदिमा वर्षाको पानी जम्मा हुन नदिनुहोस् ।
– धारा, ह्यान्डपम्प आदिमा पानी जम्मा हुन नदिनुहोस् । यसको निकासीको लागि उचित व्यवस्था गर्नुहोस् ।
– खाडल, भाँचिएको ठाउँ आदिलाई माटोले भर्नुहोस् र पानी जम्मा हुन नदिने गरी समतल गर्नुहोस् ।
– सवारीसाधन आदिका पाङ्ग्राले खाल्डा नबनोस् भनेर सडक र बाटो समतल बनाउनुहोस् । सडक र नहरका दुवै छेउका खाल्डाहरू भर्नुहोस् ।
– सबै पानीका कन्टेनरहरूजस्तै ओभरहेड ट्याड्ढी र ड्रमहरूमा राम्ररी सिल गरिएको ढक्कन हुनुपर्छ । वर्षमा कम्तीमा एक पटक तिनीहरूलाई राम्ररी सफा गर्नुहोस् ।
– लामखुट्टे खाने माछा (गप्पी वा गाम्बुसिया) साना ट्यांकी र पोखरीमा छोड्नुहोस् ।
– खानेपानीको निकास सुधार गर्न घरायसी पानी र वर्षाको पानीका लागि पक्की नाली र नाली बनाउने ।
– निकास नहुने पानीमा केरोसिन वा अन्य कुनै तेल हाल्नुहोस् । जसका कारण लामखुट्टेको लार्भाले सास फेर्न नसक्ने र मर्ने गरेको छ ।
(ख) मलेरिया फैलाउने लामखुट्टेलाई नष्ट गर्नुहोस्
यी लामखुट्टे डीडीटी, बीएचसी या मेलाथायोन्नजस्ता कीटनाशकहरू घरहरूमा छर्केर नष्ट गर्न सकिन्छ । यी लामखुट्टेले मानिसलाई टोकेपछि सुस्त बन्छन् र घरको भित्तामा बसेर आराम गर्छन् । यदि ती भित्ताहरूमा कीटनाशक छर्कियो भने, यसले लामखुट्टेहरूको लागि विषको रूपमा काम गर्छ र तिनीहरूलाई मार्छ । गाउँको भान्छाघर, बाथरुम र जनावरको घरजस्ता ठाउँमा विषादी छर्किँदा सावधानीपूर्वक गर्नुपर्छ । यी कीटनाशकहरूको प्रभाव दुई महिना लामो समयसम्म रहन्छ । यसबाहेक भारतमा साउनदेखि अक्टोबरसम्मको चार महिनामा मलेरियाको संक्रमणको अवधि सबैभन्दा बढी रहेको मान्ने हो भने यो अवधिमा दुईपटक स्प्रेडिङ गर्नुपर्ने हुन्छ ।
घरमा विषादी छर्कनु अघि र पछि अपनाउनु पर्ने सावधानीहरुः
– स्प्रे गर्नुअघि या त सबै खाद्य वस्तुहरू, पानी र अन्य पेय पदार्थहरू, अन्न र भाँडाकुँडाहरू इत्यादि निकाल्नुहोस् वा तिनीहरूलाई कीटनाशकहरूले दूषित नहोस् भनेर राम्रोसँग छोप्नुहोस् । बच्चाहरूलाई स्प्रे गर्ने क्षेत्रबाट टाढा राख्नुहोस् । यदि सम्भव छ भने तिनीहरूलाई घरबाहिर राख्नुहोस् ।
– स्प्रे गरेपछि भित्ताहरू प्लास्टर, सेतो धुने वा प्लास्टर नगर्नुहोस् । विशेषगरी लामखुट्टेहरू धेरै संख्यामा बस्ने भित्ताहरूमा, अन्यथा कीटनाशक प्रभावकारी हुने छैन ।
लामखुट्टेको टोकाइबाट सुरक्षाः
– हामी लामखुट्टेको टोकाइबाट आफूलाई बचाउन सक्छौँ । यो सबैको लागि गर्नुहोस् ।
– हात, खुट्टा आदि पूरै छोप्ने कपडा लगाउने । लामखुट्टे बढी सक्रिय हुँदा (बिहान वा साँझ) सावधानी अपनाउनु अझ महत्वपूर्ण हुन्छ ।
– लामखुट्टेले धेरै टोकेको बेला घरभित्रै बस्नुहोस् ।
– सुत्दा लामखुट्टेको जाली प्रयोग गर्नुहोस् ।
– लामखुट्टेलाई भगाउने वा मार्ने कुण्डल, म्याट आदि प्रयोग गर्नुहोस् ।
– नीमको पातहरू जलाएर धुवाँ उत्पन्न गर्नुहोस् वा स्थानीयरूपमा उपलब्ध अगरबत्ती÷धूप स्टिकहरू प्रयोग गर्नुहोस् । यीबाट लामखुट्टे भाग्छन् ।
– लामखुट्टे भगाउने तेल (जस्तै नीम, सिट्रोनेला आदि) शरीरका खुला भागहरू जस्तै अनुहार, हात खुट्टा आदिमा प्रयोग गर्नुहोस् ।
– घरको ढोका र झ्यालहरूमा राम्रो जाल लगाउनुहोस् । साँझमा तिनीहरूलाई बन्द गर्नुहोस् किनभने लामखुट्टे सामान्यतया यस समयमा घरहरूमा प्रवेश गर्दछ ।
– यीमध्ये कुनै पनि विधि लामखुट्टे र मलेरियाविरुद्ध १००% प्रभावकारी छैन तर ती सबैले उचितरूपमा प्रयोग गरेमा मलेरियाको जोखिमलाई उल्लेखनीयरूपमा कम गर्छ । यी विधिहरू संयोजनमा प्रयोग गर्दा (जस्तैः घरबाहिर हुँदा शरीरलाई राम्ररी छोप्ने र रातमा लामखुट्टेमा सुत्ने) औँलोको जोखिम थप कम हुन्छ ।
– मलेरिया प्रभावित क्षेत्रहरूमा लामखुट्टेलाई कीटनाशक घोलमा डुबाएर प्रयोग गर्न सकिन्छ । जसका कारण लामखुट्टे मर्ने र भाग्ने दुवै हुन्छन् । यो कीटनाशकमा कपडा भिजाएर घरको ढोकामा टाँग्दा पनि लामखुट्टे टाढा रहन्छन् । स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई यी कीटनाशकहरू सुरक्षितरूपमा मिसाएर लामखुट्टेको जालीमा डुबाउन तालिम दिनुपर्छ ।
मलेरिया बुझ्नु भनेको लामखुट्टेको प्रजनन् र टोक्ने बानी बुझ्नु हो, ताकि उचित योजना बनाउन सकिन्छ । उदाहरणका लागि यदि लामखुट्टेहरू मुख्यतया गाउँ नजिकैको पानीको धाराहरूमा बढ्छन् भने सबैभन्दा प्रभावकारी योजना भनेको गाउँका बासिन्दाहरूलाई लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्न सल्लाह दिनु हो । त्यसपछि लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्न सबैले पालना गर्ने निर्णय गर्न सकिन्छ, तपाईंको क्षेत्रमा औँलो फैलाउनका लागि कुन प्रकारको लामखुट्टे जिम्मेवार छ भनेर जान्न आवश्यक छ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ट्याग : #Page 4
ताजा अपडेट
- कुलमान विरुद्धको पेशी अर्को बर्ष मात्र !
- धरहरा चढ्न शुल्क लाग्ने
- बाल अधिकार रक्षकहरूको राष्ट्रिय भेला काठमाडौंमा सुरु
- रेमिट्यान्स भित्र्याउनेमा रेकर्ड : सुखद् कि दुःखद्
- डेङ्गु किन गम्भीर जनस्वास्थ्य खतरा बन्दैछ ?
- निर्वाचन आचारसंहिता ‘अचार’ बन्ने खतरा
- नीतिगत र संस्थागत सुधारविना पुँजीगत खर्च बढाउन कठिन
- स्वास्थ्य सेवा ऐनका लागि मन्त्रिपरिषद्बाट सैद्धान्तिक स्वीकृति
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया