राजस्व सङ्कलनको महत्व
विश्वनाथ खरेल २०८१, असार २६ ११:१८ 
काठमाडौं । राजस्व सङ्कलन राष्ट्रको आर्थिक ढाँचाको आधारभूत पक्ष पनि हो । जसले गर्दा सार्वजनिक सेवा प्रवाह, पूर्वाधार विकास र समग्र आर्थिक स्थिरताको मेरुदण्डको रूपमा काम गर्दछ । हाम्रो देशको सन्दर्भमा, हिमालयमा बसेको विकासशील देश, दिगो विकासलाई बढावा दिन र आर्थिक लचिलोपन सुनिश्चित गर्न कुशल राजस्व सङ्कलन महत्वपूर्ण छ । यस अर्थले पनि राष्ट्रको अर्थतन्त्रमा राजस्व सङ्कलनको महत्व, विभिन्न क्षेत्रहरूमा यसको प्रभाव, सामना गर्नुपर्ने चुनौतीहरू र सुधारका लागि सम्भावित रणनीतिहरूको अन्वेषण गर्दछ । जसमा भन्ने नै हो भने राजस्व, मुख्यतया कर, शुल्क र अन्य सरकारी शुल्कहरूको रूपमा, सार्वजनिक खर्चको वित्तपोषणको लागि महत्वपूर्ण छ । फलतः देशमा, यी राजस्वहरू उठाउने निम्नलिखित कार्यहरूमा महत्वपूर्ण छन्ः
सार्वजनिक सेवाहरू कोष: सरकारले सङ्कलन गरेको राजस्व स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा र सामाजिक सुरक्षाजस्ता अत्यावश्यक सार्वजनिक सेवाहरूलाई वित्तपोषण गर्न प्रयोग गर्छ । यी सेवाहरू नागरिकहरूको जीवनको गुणस्तर सुधार गर्न र मानव पुँजी विकासलाई प्रवर्द्धन गर्न महत्वपूर्ण छन् ।
पूर्वाधार विकास: राजस्व सङ्कलनले सरकारलाई सडक, पुल, बिजुली र खानेपानीलगायतका महत्वपूर्ण पूर्वाधार परियोजनाहरूमा लगानी गर्न सक्षम बनाउँछ । यस्तो पूर्वाधार आर्थिक गतिविधिका लागि आवश्यक छ र स्वदेशी र विदेशी लगानी आकर्षित गर्दछ ।
गरिबी र असमानता घटाउने: प्रभावकारी राजस्व सङ्कलनले सरकारलाई गरिबी निवारण र आर्थिक असमानता घटाउने उद्देश्यले सामाजिक कल्याणकारी कार्यक्रमहरू कार्यान्वयन गर्न अनुमति दिन्छ । यी कार्यक्रमहरूमा सब्सिडीहरू, अनुदानहरू र कमजोर जनसंख्याहरूलाई लक्षित वित्तीय सहायता समावेश छन् ।
आर्थिक स्थायित्व कायम गर्ने : राजस्वको स्थिर प्रवाहले सरकारलाई आफ्नो वित्तीय नीति प्रभावकारीरूपमा व्यवस्थापन गर्न, आर्थिक झट्काको प्रभावलाई न्यूनीकरण गर्न र समष्टि आर्थिक स्थिरता कायम राख्न मद्दत गर्छ ।
नेपालको राजस्व प्रणाली विभिन्न स्रोतहरू मिलेर बनेको छ, प्रत्येकले समग्र आर्थिक परिदृश्यमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । जुन यसप्रकारको देशमा राजस्वको स्रोतहरु रहेका छन् ।
कर राजस्व: यसमा प्रत्यक्ष कर (आयकर, सम्पत्ति कर) र अप्रत्यक्ष करहरू (मूल्य अभिवृद्धि कर (भ्याट), भन्सार शुल्क, अन्तःशुल्क) समावेश छन् । सरकारको कुल राजस्वको ठूलो हिस्सा कर राजस्व हो ।
गैरकर राजस्व: यस वर्गमा शुल्क, जरिबाना, र सार्वजनिक सेवाहरूको लागि शुल्कहरू, राज्यको स्वामित्वमा रहेका उद्यमहरूबाट लाभांश र अन्य गैरकर स्रोतहरू समावेश छन् ।
वैदेशिक सहायता र अनुदानहरू: राजस्व सङ्कलनको प्रत्यक्ष रूप होइन, तर अन्तर्राष्ट्रिय दाता र एजेन्सीहरूबाट विदेशी सहायता र अनुदानले नेपालको राजस्वमा उल्लेखनीयरूपमा पूरक हुन्छ ।
ऋण र उधारो: सरकारले बजेट घाटालाई वित्तपोषण गर्न आन्तरिक र बाह्य उधारोमा पनि निर्भर गर्दछ । यद्यपि दीर्घकालीन चुक्ता दायित्वहरूको कारण यो प्रायः कम रुचाइएको विधि पनि हो ।
नेपालको अर्थतन्त्रमा राजस्व सङ्कलनले प्रभाव पार्ने निम्नलिखित बुँदाहरु छन् ।
आर्थिक वृद्धि र विकास: कुशल राजस्व सङ्कलनले सरकारलाई विकास परियोजनाहरूमा लगानी गर्न आवश्यक रकम प्रदान गर्दछ । यी परियोजनाहरूले रोजगारी सिर्जना गर्छन्, आर्थिक गतिविधिहरू बढाउँछन् र समग्र जीडीपी वृद्धिमा योगदान गर्छन् ।
सार्वजनिक सेवा प्रवाह: राजस्व सङ्कलनले प्रत्यक्षरूपमा सार्वजनिक सेवाहरूको गुणस्तर र पहुँचलाई असर गर्छ । पर्याप्त कोषले स्वास्थ्य, शिक्षा र अन्य आवश्यक सेवाहरू फराकिलो जनसंख्याको पहुँचमा पुग्ने गरी मानव पुँजी र उत्पादकत्व वृद्धि गर्ने कुरा सुनिश्चित गर्दछ ।
पूर्वाधारमा लगानी: पूर्वाधार विकास आर्थिक वृद्धिको आधारशिला पनि हो । यसरी कर र अन्य स्रोतहरूबाट प्राप्त राजस्वले सरकारलाई व्यापार, उद्योग र पर्यटनलाई समर्थन गर्ने पूर्वाधार निर्माण र मर्मत गर्न सक्षम बनाउँछ, आर्थिक प्रगतिलाई ड्राइभ गर्छ ।
वित्तीय दिगोपनः एक बलियो राजस्व प्रणालीले सरकारको खर्चलाई आफ्नो आम्दानीसँग सन्तुलनमा राखेर वित्तीय दिगोपन कायम गर्न मद्दत गर्छ । यसले अत्यधिक उधारोको आवश्यकतालाई कम गर्छ, जसले ऋण सञ्चय र वित्तीय अस्थिरता निम्त्याउन सक्छ ।
सामाजिक समानता: प्रगतिशील कर र कुशल राजस्व सङ्कलनले आर्थिक असमानता कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ । जसले गर्दा सामाजिक कार्यक्रमहरू र सार्वजनिक सेवाहरूमार्फत सम्पत्ति पुनः वितरण गरेर सरकारले अझ समतामूलक समाज निर्माण गर्न सक्छ ।
नेपालमा राजस्व सङ्कलनमा चुनौतीहरू यसप्रकार रहेका छन् ः
कर छली र बेवास्ता: उच्चस्तरको कर छली र बेवास्ताले राजस्व प्रणालीलाई कमजोर बनाउँछ । यो प्रायः जटिल कर संरचना, कार्यान्वयनको कमी, र भ्रष्टाचारको कारण हो ।
अनौपचारिक अर्थतन्त्र: मुलुकको अर्थतन्त्रको ठूलो हिस्सा कर अधिकारीहरूको पहुँचभन्दा बाहिर अनौपचारिक रूपमा सञ्चालन हुन्छ । यसले सम्भावित कर आधार घटाउँछ र प्रभावकारी राजस्व सङ्कलनमा बाधा पुर्याउँछ ।
प्रशासनिक अक्षमता: कर्मचारीतन्त्रको अक्षमता र कर प्रशासनभित्र क्षमताको कमीले प्रभावकारी राजस्व सङ्कलनमा बाधा पु¥याउँछ । यसमा पुरानो प्रविधि, अपर्याप्त कर्मचारी प्रशिक्षण र प्रक्रियागत बाधाहरू समावेश छन् ।
राजनीतिक अस्थिरता: सरकारमा बारम्बार परिवर्तन र राजनीतिक अस्थिरताले निरन्तर नीति कार्यान्वयनमा बाधा पुर्याउँछ । जसले गर्दा राजस्व सङ्कलन प्रयासहरूलाई असर गर्छ ।
सार्वजनिक विश्वास र अनुपालन : सङ्कलित राजस्वको प्रभावकारीरूपमा उपयोग गर्ने सरकारको क्षमतामा सार्वजनिक विश्वासको न्यून स्तरले कम कर अनुपालनमा निम्त्याउँछ। नागरिकहरू कर तिर्न कम इच्छुक छन् । यदि तिनीहरूले मूर्त लाभहरू देख्दैनन् ।
नेपाल सरकारले गतवर्ष राजस्व सङ्कलन इतिहासमै सबैभन्दा कमजोर बन्यो । अघिल्लो वर्षभन्दा पनि असुली कम हुनु आफैँमा लाजमर्दो विषय पनि हो । फलतः चालू आर्थिक वर्षमा पनि राजस्व सङ्कलनको अवस्था धेरै फरक छैन । गत आवमा नौ खर्ब ५७ अर्ब रुपैयाँ राजस्व उठेकोमा यो वर्ष अधिकतम १० खर्ब ५० अर्ब पुग्ने देखिन्छ । एक आर्थिक वर्षमा एक खर्ब रुपैयाँ पनि राजस्व वृद्धि नहुनु ठूलो समस्याको विषय हो । वस्तुतः सरकारले चालू बजेट बनाउँदा १४ खर्ब २२ अर्ब राजस्व असुली गर्ने लक्ष्य राखेको थियो । जेठ १७ सम्ममा राजस्व आठ खर्ब ६८ अर्ब मात्र उठेको छ । यो लक्ष्यको ६१ प्रतिशत मात्र हो । यो वर्ष औसतमा प्रतिमहिना राजस्व ८० अर्ब रुपैयाँ हाराहारीले मात्र उठेको छ । पुस, चैत र असारमा राजस्व धेरै उठ्ने परम्परा छ । त्यसअनुसार असारमा सवा खर्बजति राजस्व असुली भए यो वर्ष १० खर्ब ५० अर्ब रुपैयाँजति पुग्नेछ । यो वार्षिक लक्ष्यको करिब ७४ प्रतिशत मात्र हो भने तीन खर्ब ७२ अर्ब रुपैयाँ कम हो । त्यसरी नै गतवर्ष लक्ष्यको ६८ प्रतिशत मात्र राजस्व उठेको थियो । वार्षिक लक्ष्यभन्दा २५ प्रतिशत कम राजस्व असुली हुने अवस्थाले सरकारको अनुमान कति फितलो छ भन्ने प्रश्न उठाएको छ । बजेट सार्वजनिक गर्दा राखिएको लक्ष्य मात्र होइन, बजेटको मध्यावधि समीक्षामार्फत राखिएको लक्ष्य पनि वास्तविक असुलीभन्दा कोषौँ टाढा भइरहेको छ । यस्तै आर्थिक वर्ष सकिन एक महिना मात्र बाँकी हुँदा पनि सरकारले लक्ष्य राख्न छोडेको देखिँदैन ।
समग्रमा भन्नुपर्दा राजस्व सङ्कलन कर सङ्कलन मात्र होइन । मूलतः देशको आर्थिक विकास र स्थायित्वका लागि राजस्व सङ्कलन महत्वपूर्ण अङ्ग पनि हो । जुन विभिन्न समयमा आइपर्ने चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गरी प्रभावकारी रणनीतिहरू लागू गरेर राष्ट्रले आफ्नो राजस्व सङ्कलन प्रणालीलाई सुदृढ गदै दिगो विकास, सार्वजनिक सेवामा सुधार र थप समतामूलक समाजको सुनिश्चितता गर्न सक्छ । अतः यसले सुधार र आधुनिकीकरणका लागि सरकारको प्रतिबद्धता जनसहयोगका साथसाथै यी लक्ष्यहरू हासिल गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ट्याग : #Page 4
ताजा अपडेट
- कुलमान विरुद्धको पेशी अर्को बर्ष मात्र !
- धरहरा चढ्न शुल्क लाग्ने
- बाल अधिकार रक्षकहरूको राष्ट्रिय भेला काठमाडौंमा सुरु
- रेमिट्यान्स भित्र्याउनेमा रेकर्ड : सुखद् कि दुःखद्
- डेङ्गु किन गम्भीर जनस्वास्थ्य खतरा बन्दैछ ?
- निर्वाचन आचारसंहिता ‘अचार’ बन्ने खतरा
- नीतिगत र संस्थागत सुधारविना पुँजीगत खर्च बढाउन कठिन
- स्वास्थ्य सेवा ऐनका लागि मन्त्रिपरिषद्बाट सैद्धान्तिक स्वीकृति
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया