वितण्डा मच्चाउने बाढी पहिरो
विश्वनाथ खरेल २०८१, साउन २२ ११:४६ 
काठमाडौं । नेपालका विविध भूमिहरू र समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण प्राकृतिक प्रकोप, विशेषगरी बाढी र पहिरोको सामना गर्ने देश हो । यो राष्ट्र नेपाल जलवायु परिवर्तनको कठोर यथार्थसँग जुधिरहेको देश पनि हो । फलतः सबैभन्दा विनाशकारी प्रभावहरूमध्ये बाढी र पहिरो, बारम्बार आउने प्रकोपहरू जसले ज्यान लिने, जीविकोपार्जनलाई नष्ट गर्ने र अपार पीडाहरू ल्याइदिन्छ । यी घटनाहरूले राष्ट्रका लागि महत्वपूर्ण चुनौतीहरू खडा गर्छ । यसले गर्दा हजारौँ जीवनलाई असर गर्छ, पूर्वाधारमा क्षति पुर्याउँछ र आर्थिक विकासमा बाधा पुर्याउँछ । यस अर्थले देशमा बाढी र पहिरोका कारणहरू, प्रभावहरू, व्यवस्थापन रणनीतिहरू र भविष्यको दृष्टिकोणको बारेमा जानकारी दिन्छ । जुन देशको अद्वितीय भौगोलिक विशेषताहरूले यसलाई स्वाभाविकरूपमा बाढी र पहिरोको जोखिममा पारेको छ । वस्तुतः देश एक जटिल भू–भागमा अवस्थित छ । जसमा ठाडो ढलानहरू, गहिरो उपत्यकाहरू र द्रूतरूपमा बग्ने नदीहरू छन् । जुन हिमालय, तिनीहरूको अग्लो चुचुराहरू र कमजोर पारिस्थितिकी तन्त्रहरूको साथ एक दोधारे तरबार पनि हो । तिनीहरूले प्राकृतिक सौन्दर्य र स्रोतहरू प्रदान गर्दा, तिनीहरूले ढलानहरूको अस्थिरतामा पनि योगदान गर्छन् । यसरी मनसुन सिजन, कृषिको लागि महत्वपूर्ण तर विनाशको अग्रगामी पनि, भारी वर्षा ल्याउँछ । जसलेगर्दा माटोलाई सन्तुलित गर्छ, पहिरोको जोखिम बढाउँछ । जुन हिमनदीहरू पग्लिएर बनेका हिमतालहरू ठूलो खतराको रूपमा खडा हुन्छन् किनभने तिनीहरू फुट्न सक्छन् र अचानक बाढी आउन सक्छन् । यसबाहेक वनफँडानी, अनियोजित सहरीकरण र पूर्वाधार विकासले प्राकृतिक जल निकासी प्रणालीमा बाधा पुर्याएर जमिनको जोखिम बढाएर अवस्थालाई झन् बिग्रन्छ ।
मुलुक दक्षिणमा तराईको मैदान, मध्यमा पहाडी क्षेत्र र उत्तरमा हिमालय पर्वत शृङ्खला समेटेको देश यसको दुर्गम भू–भागको विशेषता हो । यसमा पनि खासगरी मनसुनी हावापानीसँगै यो विविध परिदृश्यले राष्ट्रलाई विशेषगरी बाढी र पहिरोको जोखिममा पार्छ । यसको साथसाथै मनसुन सिजन, सामान्यतया जुनदेखि सेप्टेम्बरसम्म, मुलुकमा भारी वर्षा ल्याउँछ । यी वर्षाहरू कृषिका लागि महत्वपूर्ण छन् । तर यसले अत्यधिक पानी बग्ने, नदीहरू बग्ने र बाढी निम्त्याउन सक्छ । यसमा पनि हिमालय र पहाडी क्षेत्रहरूको ठाडो ढलानहरू पहिरोको जोखिममा हुन्छन्, विशेषगरी जब वर्षाको पानीले भरिएको हुन्छ । यी क्षेत्रहरूको भौगोलिक संरचना, जसमा खुकुलो माटो र भाँचिएका चट्टानहरू समावेश छन्, जोखिमलाई बढाउँछ । यसमा पनि हिमालय क्षेत्रमा हिमनदीहरू पग्लिएर बनेका असंख्य हिमतालहरू छन् । यी तालहरू ग्लेसियल लेक आउटबस्र्ट बाढीको लागि संवेदनशील छन् । जसले गर्दा यी विनाशकारी डाउनस्ट्रिम प्रभावहरू हुन सक्छ । यस्ता किसिमका देशमा बाढी र पहिरोको मुख्य कारण प्राकृतिक र मानवजन्य दुवै किसिमका हानिनोक्सानीहरू हुन जान्छ । यसको अलावा भारी वर्षाका कारण मनसुन मौसममा तीव्र र लामो वर्षा बाढी र पहिरोको प्रमुख कारण पनि हो । यसमा पनि भूकम्पीय गतिविधिले ढलानलाई अस्थिर बनाउन सक्छ । जसलेगर्दा तिनीहरूलाई पहिरोको जोखिममा पार्न सक्छ । त्यसरी नै हिमनदी ताल अवरोधहरूमा अचानक भत्कनाले ठूलो मात्रामा पानी छोड्न सक्छ, बाढी निम्त्याउन सक्छ । त्यस्तैगरी कृषि र सहरी विकासका लागि रूखहरू हटाउनाले ढलानको स्थिरता कम गर्छ र माटोको क्षय बढाउँछ । यसरी पूर्वाधार विकास नहुँदा खराब योजनाबद्ध सडक र भवनहरूले प्राकृतिक जल निकासी ढाँचामा बाधा पुर्याउन सक्छ र ढलान स्थिरतालाई कमजोर पार्न सक्छ । यसमा पनि कृषि अभ्यासहरू उचित मात्रा हुन नसकेका कारणले परम्परागत खेती विधिहरूले माटोको क्षरण र पहिरोमा योगदान पुर्याउँछ ।
नेपालमा बाढी र पहिरोको असर मानव जीवन, पूर्वाधार, अर्थतन्त्र र वातावरणमा व्यापक र बहुआयामिक छ । प्रत्येक वर्ष, बाढी र पहिरोले सयौंको ज्यान लिन्छ, विशेषगरी ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्रहरूमा जहाँ आपतकालीन प्रतिक्रिया चुनौतीपूर्ण छ । यसमा पनि हजारौं मानिसहरू आफ्नो घरबाट विस्थापित भएका छन् । जसले अस्थायी आश्रय संकट र दीर्घकालीन पुनर्वास समस्याहरू निम्त्याउँछ । यसैक्रममा अवलोकन गर्ने हो भने स्वास्थ्य समस्यामा बाढीको पानीले पिउने पानीका स्रोतलाई दूषित गर्न सक्छ । जसले गर्दा पानीजन्य रोगहरू फैलिन सक्छन् । यसर्थ आर्थिक प्रभावमा कृषिको नोक्सानीहरू हुन्छ । जसले बाढी र पहिरोले बाली र खेतबारी नष्ट गर्छ, खाद्य सुरक्षा र जीविकोपार्जनमा असर गर्छ, विशेषगरी तराई क्षेत्रमा, जुन नेपालको रोटीको टोकरी हो । यसरी पूर्वाधारको क्षतिहरूमा सडकहरू, पुलहरू र भवनहरू प्रायः क्षतिग्रस्त वा नष्ट हुन्छन् । जसलेगर्दा उच्च मर्मत लागत र यातायात र सञ्चार सञ्जालहरूमा अवरोध निम्त्याउँछ । त्यसरी नै देशको पर्यटन उद्योग, राजस्वको एक महत्वपूर्ण स्रोत, क्षतिग्रस्त पदयात्रा मार्ग र सांस्कृतिक सम्पदा स्थलहरूको कारणले नोक्सान हुन सक्छ ।
हालैका वर्षहरूमा नेपालले धेरै विनाशकारी बाढी र पहिरोको सामना गरेको छ । अविरल वर्षाका कारण गत जेठ २८ गतेदेखि देशका विभिन्न स्थानमा आएको बाढी, पहिरोलगायतका विपत्तिमा परी गत साउन १९ गतेसम्म एक सय ५० जनाको मृत्यु भएको छ । जुन नेपाल सरकारको गृह मन्त्रालयले तयार पारेको तथ्याङ्कअनुसार बाढी, पहिरोलगायत विपद्मा परी काठमाडौं उपत्यकामा तीन जना, कोशी प्रदेशमा २५ जना, मधेश प्रदेशमा छ जना, बागमती प्रदेशमा २९ जना, गण्डकी प्रदेशमा ४२ जना, लुम्बिनी प्रदेशमा २७ जना, कर्णाली प्रदेशका आठ जना र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा १० जना गरी जम्मा एक सय ५० जनाको मृत्यु भएको हो । त्यसरी नै सोही तथ्याङ्कअनुसार काठमाडौं उपत्यकामा १० जना, कोशी प्रदेशमा ३७ जना, मधेश प्रदेशमा १० जना, बागमती प्रदेशमा १० जना, गण्डकी प्रदेशमा ३४ जना, लुम्बिनी प्रदेशमा ११ जना, कर्णाली प्रदेशमा ५१ जना र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा १४ जना गरी जम्मा एक सय ७७ जना घाइते भएका छन् । त्यस्तैगरी घाइतेहरूलाई उपचारको लागि स्थानीय अस्पताल लगिएको छ ।
साथै, काठमाडौं उपत्यकामा २६ जना, कोशी प्रदेशमा ४९ जना, बागमती प्रदेशमा १२ जना, गण्डकी प्रदेशमा १४ जना, कर्णाली प्रदेशमा दुई जना र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा पाँच जना गरी जम्मा एक सय आठ जनाको उद्दार गरिएको छ । त्यसरी नै बाढी पहिरोमा परी कोशी प्रदेशमा दुई जना, बागमती प्रदेशमा ४२ जना, गण्डकी प्रदेशमा दुई जना, लुम्बिनी प्रदेशमा दुई जना र कर्णाली प्रदेशमा एक जना गरी ४९ जना बेपत्ता भएका नेपाल प्रहरीको ताजा तथ्याङ्क छ । त्यस्तै, बाढीको कारण जम्मा तीन सय ८४ घर डुबानमा परेका छन् । जसमा दुई सय ५९ वटा घर, ९५ वटा गोठ, ४३ वटा पुल, दुई वटा विद्यालय र दुई वटा सरकारी कार्यालयमा क्षति पुगेको छ । यसमा पनि सात सय ४३ वटा पशु चौपायाको मृत्यु भएको छ । उक्त अवधिमा विपद्का घटनाबाट चार हजार दुई सय १९ घर परिवार विस्थापित भएका छन् । सन् २०१४ अगस्टमा सिन्धुपाल्चोक जिल्लामा ठूलो पहिरोले सुनकोशी नदी अवरुद्ध गरी बाँध बनाएर एउटा महत्वपूर्ण ताल बन्यो । जुन २०२१ मा, सिन्धुपाल्चोकको मेलम्ची क्षेत्रमा भीषण वर्षाले बाढी र पहिरोको कारण मेलम्ची खानेपानी आयोजनालाई क्षति पुर्यायो । यसमा बाढी र पहिरो व्यवस्थापन गर्ने प्रयासका बाबजुद देशमा धेरै चुनौतीहरू कायम छन् ।
समग्रमा भन्नुपर्दा बाढी र पहिरो नेपालका लागि अनौंठो भौगोलिक र जलवायु परिस्थितिले सञ्चालित बारहमासी चुनौतीहरू हुन् । जुन विपद् व्यवस्थापनमा महत्वपूर्ण प्रगति भएको भए पनि विद्यमान चुनौतीलाई सम्बोधन गर्न र उदीयमान खतराहरूको सामना गर्न निरन्तर प्रयासहरू आवश्यक छ । यसमा पनि भन्ने नै हो भने दिगो विकास, सामुदायिक संलग्नता र प्राविधिक आविष्कारलाई प्राथमिकता दिएर राष्ट्रले यी प्राकृतिक प्रकोपहरूप्रति आफ्नो लचिलोपन बढाउन र भविष्यका पुस्ताहरूका लागि आफ्ना जनता र वातावरणको सुरक्षा गर्न सक्छ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ट्याग : #Page 4
ताजा अपडेट
- ई–सेवाद्वारा ट्राफिक प्रहरीलाई मोबाइल फोन हस्तान्तरण
- फोहोरमैला व्यवस्थापन गर्न ढिलाइ नगरौँ: उपप्रधानमन्त्री सिंह
- सुनको मूल्य आज एक लाख ६७ हजार दुई सय कायम
- ‘सबैको पहुँचमा शुद्ध र स्वच्छ खानेपानी सेवा पुर्याउनु सरकारको प्रमुख दायित्व’
- आज प्रधानमन्त्री ओलीले राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूको अवस्था बारे जानकारी लिने
- एकीकृत समाजवादीले नेताहरूको जिम्मेवारीको टुङ्गो लगायो
- सभामुख घिमिरेद्वारा कम्बोडियन समकक्षीसँग भेट
- एक सय ११ मुलुकसँग व्यापार घाटा
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया