असुरक्षित नेपाली आकाश

काठमाडौं । नेपाल, आफ्नो भव्य हिमालयन चुचुराहरू र असभ्य भू–भागका लागि परिचित देश पनि हो । जुन देशको हवाई उड्डयन क्षेत्रको चुनौतीको लामो इतिहास बोकेको छ । यसको साथसाथै मुलुकको अद्वितीय भूगोल, यसको अग्लो हिमाल र गहिरो उपत्यकाले हवाई यात्रालाई आवश्यक र खतरनाक दुवै बनाउँछ । जसले गर्दा उड्डयन प्रविधिमा भएको प्रगतिको बाबजुद पनि मुलुकले विगतका वर्षहरूमा धेरै हवाई दुर्घटनाहरू देखेको छ । जसमा दुर्गम र हिमाली क्षेत्रमा बारम्बार प्रयोग हुने भएकाले हेलिकोप्टरहरू विशेषगरी जोखिम रहेको छ । यसलाई राष्ट्रको उड्डयन इतिहासमा ४१औँ हेलिकोप्टर दुर्घटना अर्को दुःखद् घटना भयो । जसले यस सुन्दर तर क्षमाहीन परिदृश्यमा उडानका जारी चुनौतीहरूलाई जोड दिन्छ । जबकि देशको भौगोलिक भू–भाग क्षेत्रहरू भएको कारणले गर्दा यातायात सञ्जालमा हेलिकोप्टरले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । तिनीहरू विभिन्न उद्देश्यका लागि प्रयोग गरिन्छ । जसमा उद्धार कार्यहरूमा मुलुकको चुनौतीपूर्ण भू–भागका कारण, दुर्गम क्षेत्रहरूबाट घाइते पदयात्रीहरू, पर्वतारोहीहरू र गाउँलेहरूसम्म पुग्न र बाहिर निकाल्न प्रायः हेलिकोप्टर एक मात्र यातायातको माध्यम हो । त्यस्तैगरी पर्यटन व्यवसायको लागि मुलुकको पर्यटन उद्योग सगरमाथालगायत हिमालयको हवाई दृश्यहरू प्रदान गर्न र पर्यटकहरूलाई अन्यथा दुर्गम स्थानहरूमा ढुवानी गर्न हेलिकोप्टरलाई प्र्रयोग गरिन्छ । त्यसरी नै आपूर्ति व्यवस्थापन गर्नको लागि पनि हेलिकोप्टरलाई नै यातायातको रूपमा प्रगोग गरिन्छ । देशका दुर्गम क्षेत्रहरूमा जहाँ सडकहरू अवस्थित छैनन् वा दुर्गम छन् । त्यहाँ हेलिकोप्टरहरूले खाद्यान्न, औषधि र निर्माण सामग्रीलगायतका आवश्यक सामग्रीहरू पुर्याउँछन् । त्यसरी नै सरकार र सैन्य प्रयोगका लागि पनि सरकार र सेनाले यातायात, निगरानी, विभिन्न किसिमका प्रकोपहरू प्रतिक्रियाको लागि पनि हेलिकोप्टर प्रयोग गर्दछ ।

नेपालमा भएको ४१औँ हेलिकोप्टर दुर्घटनाले विश्वको सबैभन्दा कठिन परिवेशमध्येको एकमा उडान भर्दा निहित चुनौतीहरूको सम्झना गराउने काम गर्छ । जबकि उड्डयन उद्योगभित्र सुरक्षाको संस्कृति खेती सर्वोपरि छ । यसले नियमहरूको पालना मात्र गर्दैन तर प्रत्येक तहमा सुरक्षालाई प्राथमिकतामा राखेको वातावरणलाई बढावा दिनु पनि समावेश छ । जसले गर्दा उड्डयन दुर्घटनाहरू पूर्णरूपमा हटाउन नसकिने भए पनि तिनीहरूको फ्रिक्वेन्सी र गम्भीरता घटाउन मद्दत गर्न सक्ने महत्वपूर्ण पाठहरू सिक्नुपर्छ । जुन नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण (क्यान) र अन्य अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञहरू प्रयासमा सामेल भएसँगै दुर्घटनाको अनुसन्धान तुरुन्तै सुरु गरिएको थियो । फलतः राष्ट्रमा हेलिकोप्टर दुर्घटनाको कारण निर्धारण गर्दा प्रायः धेरै कारकहरू जाँच्नुपर्छ । जसमा निम्न कारणहरूलाई ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । यसमा मौसमले गर्दा पहाडहरूमा तीव्र मौसम परिवर्तनले अचानक र गम्भीर अवस्थाहरू निम्त्याउन सक्छ । जुन पाइलटहरूले ध्यान दिन अति जरुरी छ । त्यसरी नै पायलटको त्रुटिले गर्दा पनि मानव कारकहरू, जस्तै थकान वा गलत निर्णय, दुर्घटनाहरूमा योगदान गर्न सक्छ । विशेषगरी उच्च–दबाब अवस्थाहरूले असर गर्छ । त्यस्तैगरी मेकानिकल विफलताहरूमा प्राविधिक खराबी वा अपर्याप्त मर्मतसम्भारले विनासकारी विफलताहरू निम्त्याउन सक्छ । जुन जटिल भू–भागले महत्वपूर्ण खतरनाक चुनौतीहरू खडा गर्छ । जसलेगर्दा बेलाबेलामा दुर्घटनाहरूको जोखिम बढाउँछ ।

सौर्य एयरलाइन्सको विमान दुर्घटना भएको दुई हप्तामै अर्थात् गत साउन २३ गते एयर डाइनेस्टीको हेलिकोप्टर दुर्घटनाग्रस्त भएपछि नेपालको आकाश असुरक्षित भएको आभास हुन थालेको छ । जुन साउन साउन २३ गते नुवाकोटको सूर्यचौरमा भएको दुर्घटनामा पाइलट अरुण मल्लसहित चार चिनियाँ नागरिकको मृत्यु भएको थियो । जुन भक्तपुरको नलिनचोकबाट रसुवाको स्याफ्रुबेसीका लागि उडेको हेलिकोप्टर तीन मिनेटपछि सम्पर्कविहीन भएको थियो । यसरी हेलिकोप्टर दुर्घटनाको छानबिन गर्न तीन सदस्यीय आयोग गठन गरिएको छ ।

यसअघि साउन ९ गते सौर्य एयरलाइन्सको जहाज काठमाडौंबाट पोखराका लागि उड्नेबित्तिकै दुर्घटनाग्रस्त भएको थियो । यसरी नै गत साउन २३ गते नुवाकोटको शिवपुरी गाउँपालिका वडा नम्बर ७ सूर्यचौरमा भएको दुर्घटनासहित नेपालमा हेलिकोप्टर दुर्घटनाको संख्या ४१ पुगेको छ । मूलतः विभिन्न कम्पनीका हेलिकोप्टरहरूको दुर्घटनामा हालसम्म ९८ जनाको ज्यान गइसकेको छ । जुन देश भएको ४१ वटा दुर्घटनामध्ये २१ वटा घटनामा मानवीय क्षति व्यहोर्नुपरेको छ । जसमा २० वटा दुर्घटनामा मानवीय क्षति नभए पनि क्षति भएका दुर्घटनामा कम्तीमा एकदेखि बढीमा २४ जनासम्मको ज्यान गएको छ । अतः देशमा सर्वप्रथम ४५ वर्षअघि विक्रम संवत् २०३६ पुस १२ गते हेलिकोप्टर दुर्घटनामा परेको थियो । जुन रसुवाको लाङटाङमा विशिष्ट व्यक्ति सवार दुर्घटनामा छ जनाको ज्यान गएको थियो । त्यो पहिलो हेलिकोप्टर दुर्घटना भएको २७ वर्षपछि २०६३ असोज ७ गते ताप्लेजुङको घुन्सामा भएको दुर्घटना हेलिकोप्टरतर्फको अहिलेसम्मकै सबैभन्दा ठूलो मानिन्छ । श्री एयरलाइन्सको नाइन एन–एएचजे कलसाइन भएको हेलिकोप्टर दुर्घटनामा २४ जनाले ज्यान गुमाएका थिए । त्यस्तै, विसं २०५९ असोज १४ गते सोलुखुम्बुमा भएको एसियन एयरलाइन्सको नाइन एन–एसियु कलसाइनयुक्त हेलिकोप्टर दुर्घटनामा ११ जनाको ज्यान गएको थियो । यसरी प्राधिकरणको तथ्याङ्कअनुसार उक्त दुर्घटना हेलिकोप्टरतर्फको दोस्रो ठूलो हो । त्यसरी नै विसं २०७५ फागुन १५ मा ताप्लेजुङको पाथिभरामा एयर डाइनेस्टीकै नाइन–एन–एएमआई कलसाइन हेलिकोप्टर दुर्घटनामा तत्कालीन पर्यटनमन्त्री रवीन्द्र अधिकारीसहित सात जनाको ज्यान गएको थियो । यसअघि विसं २०८० असार २६ गते सोलुखुम्बुको छोलिङल लामजुरामा भएको मनाङ एयरको हेलिकोप्टर दुर्घटनामा छ जनाको ज्यान गएको थियो ।

समग्रमा भन्नुपर्दा अन्तर्राष्ट्रिय उड्डयन निकायहरू र विशेषज्ञसँगको सहकार्यले मुलुकको उड्डयन क्षेत्रमा नयाँ दृष्टिकोण र स्रोतहरू ल्याउन सक्छ । यसमा पनि भन्ने नै हो भने उत्कृष्ट अभ्यासहरू लागू गर्न र सुरक्षा मापदण्डहरू बढाउन मद्दत गर्छ । जुन देशको आकाशमा भएको ४१औँ हेलिकोप्टर दुर्घटना विश्वको सबैभन्दा चुनौतीपूर्ण वातावरणमा उड्ने अन्तरनिहित जोखिमलाई रेखाङ्कित गर्ने त्रासदी पनि हो । यसले भविष्यमा हुने दुर्घटनाहरू रोक्न सुरक्षा उपाय, तालिम र प्रविधिमा निरन्तर सुधारको आवश्यकतालाई हाइलाइट गर्दछ । वस्तुतः मुलुकले ज्यान गुमाउनेहरूको क्षतिमा शोक व्यक्त गर्दा, यो देशको उड्डयन क्षेत्र बलियो र अधिक लचिलोरूपमा उभिएको सुनिश्चित गर्न प्रतिबिम्ब र कार्य गर्ने समय हो ।

यस दुःखद् घटनामा हराएकाहरूको सम्झनालाई सम्मान गर्दै सामूहिक प्रयास र सुरक्षाप्रतिको प्रतिबद्धताको माध्यमबाट राष्ट्रले आफ्ना जनतालाई जोड्न, आफ्नो पर्यटन उद्योगलाई सहयोग गर्न र दुर्गम समुदायलाई आवश्यक सेवाहरू प्रदान गर्न जारी राख्न सक्छ । मूलतः देशमा भएको हालैको हेलिकोप्टर दुर्घटना यस पहाडी मुलुकमा उड्डयनको निहित जोखिमको दुःखद् सम्झना पनि हो । जुन चुनौतीहरू महत्वपूर्ण भए तापनि सुरक्षा सुधार गर्न र भविष्यमा हुने दुर्घटनाहरू रोक्नका लागि कदमहरू चाल्न सकिन्छ । जसलाई भन्ने नै हो भने बेलैमा पूर्वाधारमा लगानी गरेर, पाइलटको तालिम बढाएर र मर्मतसम्भारको कडा मापदण्ड पालना गरेर राष्ट्रले सुरक्षित उड्डयन वातावरणतर्फ काम गर्न सक्छ । यो घटनाले उड्डयन सुरक्षा सुधार गर्न निरन्तर प्रयासको महत्वलाई जोड दिन्छ । यो सुनिश्चित गर्छ कि देशको आकाश तिनीहरूबाट यात्रा गर्ने सबैको लागि सकेसम्म सुरक्षित रहन्छ । अतः देशको हवाई दुर्घटनाको इतिहासलाई हेर्ने हो भने कहालीलाग्दो छ । जुन विसं २०१२ देखि सुरु भएको दुर्घटनाको शृङ्खलामा गत बुधबारको दुर्घटना नै ११० औँ हो । यी सबै दुर्घटनामा परी हालसम्म नौ सय ६५ जनाको मृत्यु भएको छ । जुन तथ्याङ्कअनुसार नेपालमा पहिलोपटक सन् १९७९ मा लाङटाङमा हेलिकोप्टर दुर्घटना भएको थियो । यो तथ्याङ्कले के देखाउँछ भने नेपाली आकाश असुरक्षित बन्दै गएको छ । यसरी एकपछि अर्को हवाई दुर्घटनाले मुलुकको समग्र हवाई सुरक्षाबारे गम्भीर प्रश्न उठेको छ । जुन हवाई दुर्घटना न्यूनीकरण गर्न विभिन्न चरणको छलफल नभएको भने होइन । ती छलफलले खासै प्रगति भएको छैन ।

तपाईको प्रतिक्रिया

Login

Label

{} [+]

Name*

Email*

Label

{} [+]

Name*

Email*

0 Comments

Oldest

Newest Most Voted

Inline Feedbacks

View all comments