चाडपर्वको अर्थशास्त्र
शंकर मान सिंह २०८१, भदौ २३ १०:५० 
काठमाडौं । नेपाललगायत जुनसुकै मुलुकमा महान् चाडपर्वहरूले आर शिथिल अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउन र बढेको पर्यटन, रोजगारी सिर्जना र व्यापारिक गतिविधि बढाएर स्थानीय अर्थतन्त्रलाई उल्लेखनीयरूपमा बढावा दिन्छ । चाडपर्वहरू आर्थिक क्रियाकलाप चलायमान गर्न र पर्यटनको एक प्रमुख चालक हुन्, जसले आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय दुवै स्थानबाट आगन्तुकलाई आकर्षित गर्दछ । यी आगन्तुकहरूले आवास, खाना, यातायात र अन्य सेवाहरूमा खर्च गरेर स्थानीय अर्थव्यवस्थामा योगदान गर्छन् । उदाहरणका लागि, नेपालको सन्दर्भमा नेपालबाट विदेशिएका नेपाली आफ्नो जन्मभूमिमा फर्कने र हाल त्यो क्रममा केही प्रतिशत अझ विदेश जाने प्रवृत्ति बढ्दै गएको देखिन्छ । स्टक मार्केटमा समेत चाडपर्वको लागि पैसाको जोहो गर्ने र सोहीअनुसार खरिद–बिक्री गर्ने, विप्रेषण बढ्ने, कारोबार बढ्ने, हवाई भाडामा वृद्धि हुने आदि आर्थिक क्रियाकलाप भएको देखिन्छ ।
साथै, पर्यटकहरूको यो आगमनले स्थानीय वस्तु र सेवाहरूको मागमा वृद्धि गर्न पनि सक्छ, जसले गर्दा स्थानीय व्यवसाय र उद्योगलाई प्रोत्साहित गर्छ । पर्यटन प्रवद्र्धनका साथै चाडपर्वले प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्षरूपमा रोजगारी पनि सिर्जना गर्छन् । सीधा, चाडपर्वलाई योजना, व्यवस्थापन, सुरक्षा, खानपान र अन्य सेवाहरूको लागि ठूलो जनशक्ति चाहिन्छ । अप्रत्यक्षरूपमा चाडपर्वको परिणामस्वरूप बढ्दो व्यापार गतिविधिले आतिथ्य, खुद्रा र यातायातजस्ता सम्बन्धित क्षेत्रहरूमा रोजगारी सिर्जना गर्छ ।
साथै, चाडपर्वले पनि पूर्वाधार विकासमा टेवा पुर्याउन सक्छ । ठूला–ठूला चाडपर्वहरूको तयारीमा सहरहरूले प्रायः यातायात, आवास र सार्वजनिक सुविधालगायत आफ्नो पूर्वाधार सुधार वा विस्तार गर्न लगानी गर्छन् । यसले चाडपर्व मनाउनेलाई मात्रै नभई स्थानीय बासिन्दालाई पनि दीर्घकालीन फाइदा पुग्छ । उदाहरणका लागि ब्राजिलमा रियो कार्निभलले यातायात सञ्जाल र सार्वजनिक स्थानसहित सहरको पूर्वाधारमा उल्लेखनीय सुधार ल्याएको उदाहरण छन् ।
यद्यपि, यो ध्यान दिन महत्वपूर्ण छ कि चाडपर्वले महत्वपूर्ण आर्थिक लाभ ल्याउन सक्छ, तिनीहरूले नकारात्मक प्रभाव पनि गर्न सक्छन् । यसमा सम्बन्धित सबै चनाखो हुनेपर्छ । यसमा स्थानीय बासिन्दाहरूको लागि बढेको मूल्य, स्थानीय स्रोतहरूमा तनाव र सम्भावित वातावरणीय क्षति समावेश हुन सक्छ । तसर्थ चाडपर्वको सकारात्मक आर्थिक प्रभावलाई अधिकतम बनाउन र नकारात्मकलाई न्यूनीकरण गर्न सावधानीपूर्वक योजना र व्यवस्थापन आवश्यक छ । सरकारको साथी निजी क्षेत्र पनि र स्थानीय बासिन्दा समेतको सहभागिता महत्वपूर्ण हुन्छन् । नेपालमा चाडपर्वहरू आन्तरिक उपभोग बढाउनका लागि उत्कृष्ट समय हो भन्नुमा अत्युक्ति नहोला ।
मूलतः चाडपर्वहरूले देशको सम्पदा, परम्परा र मूल्यमान्यताका विभिन्न पक्षहरूलाई मनाउँछन् र प्रदर्शन गर्छन् । तिनीहरूले सांस्कृतिक पहिचानलाई आकार दिन र मानिसहरूमा समुदायको भावना बढाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् । यहाँ प्रश्न छ कि कसरी चाडपर्वहरूले देशको संस्कृति र अर्थतन्त्रलाई असर गर्छ । चाडपर्वहरूमा प्रायः परम्परागत अनुष्ठानहरू, प्रदर्शनहरू र गतिविधिहरू समावेश हुन्छन्, जुन पुस्ताहरूबाट अवलम्बन गरिएका हुन्छन् । तिनीहरूले सांस्कृतिक अभ्यासहरू र चलनहरूको निरन्तरता सुनिश्चित गर्दै युवा पुस्ताहरूमा सांस्कृतिक ज्ञानको संरक्षण र प्रसारण गर्न मद्दत गर्छन् ।
सांस्कृतिक आदानप्रदान र समझदारी
चाडपर्वहरूले विभिन्न क्षेत्र र पृष्ठभूमिका मानिसहरूलाई आकर्षित गर्दछ, सांस्कृतिक आदानप्रदानलाई बढावा दिन्छ र विविध समुदायबीच आपसी समझदारीलाई बढावा दिन्छ । यसले अन्य संस्कृतिहरूको लागि सहिष्णुता र प्रशंसा बढाउन सक्छ ।
राष्ट्रिय पहिचानको सुदृढीकरण
राष्ट्रिय चाडपर्वहरूले देशको एकता र पहिचानलाई सुदृढ बनाउन सक्छ । तिनीहरू ऐतिहासिक घटनाहरू वा महत्वपूर्ण राष्ट्रिय व्यक्तित्वहरूको अनुस्मारकको रूपमा सेवा गर्छन्, साझा राष्ट्रिय गौरव र देशभक्तिलाई बढावा दिन्छ ।
कला र रचनात्मकता प्रवर्द्धन
चाडपर्वहरूमा प्रायः कलात्मक प्रदर्शन, शिल्प प्रदर्शनी, र सांस्कृतिक प्रदर्शनहरू समावेश हुन्छन्।खास गरि चाड पर्वको बेला किनमेल, घुमघाम, भेटघाट, मनोरञ्जनदेखि अनेकौँ योजना पूरा गर्ने समय हो यो । अधिकांश हिन्दु नेपालीको प्रमुख चाडका रूपमा स्थापित दशैँलाई नै लक्षित गरेर सार्वजनिक प्रणाली निर्माण पनि भएका छन् ।
सबैभन्दा धेरै सार्वजनिक बिदा यही समयमा हुन्छ । दशैँ लक्षित चाडपर्व खर्चका रूपमा अतिरिक्त एक महिनाको तलब कर्मचारीलाई उपलब्ध हुन्छ । सार्वजनिक यातायातको अतिरिक्त व्यवस्थापनदेखि सुरक्षा प्रणालीको परिचालनमा पनि राज्यले थप मेहनत गर्नुपर्छ । यस सन्दर्भमा, दशैँमा हुने व्यापक किनमेलकै कारण सरकारले खाद्य र चिनी, तेललगायत वस्तुको अनुगमन प्रणाली पनि यतिबेला बढी सक्रिय हुने गर्छ । सरकार आफैँले पनि सुपथ मूल्य सञ्चालन गर्नेदेखि निजी व्यवसायका दर्जनौँ नयाँ आकर्षक योजना दशैँमा सार्वजनिक हुन्छन् ।
भनिन्छ, सालभरिको कुल उपभोगको ४०/६० प्रतिशत उपभोग दशैँ आसपासमै हुने अनौपचारिक शोधले देखाउँछन् । समग्र आर्थिक गतिविधिको २० प्रतिशत अर्थात् सात खर्ब रुपैयाँभन्दा बढी कारोबार यही समयमा हुने अध्ययनले देखाएको छ । दशैँमा हुने गतिविधिले नै सुस्त अर्थतन्त्रलाई एकै पटकमाथि पुर्याउने अपेक्षा नीति निर्माताको पनि हुन्छ । त्यसैले दशैँलगायत विशुद्ध धार्मिक चाड मात्र नभई यसले बढाउने गतिविधिका कारण आर्थिक चाड पनि बनेको छ ।
धेरैका लागि दशैँलगायत चाड पर्वमा किनमेलको चाड पनि बनेको छ । खाद्यान्नदेखि घरका लागि आवश्यक सरसामान जोहो गर्ने योजना चाडमा नै बन्छन् । यही योजना पूरा गर्न बजार निस्कनेकै कारण सहरदेखि गाउँका पसलसम्म भिडभाड देखिन्छ । नयाँ कपडादेखि इलेक्ट्रोनिक्स सामान, सुनदेखि सवारीसम्म खरिद गर्नेको भिडले बजारलाई नै अस्तव्यस्त बनाइदिएको हुन्छ । ‘होम अप्लायन्सेस’का रूपमा चिनिने रेफ्रिजेरेटेर, वासिङ मेसिन, ओभनलगायतका सामग्रीको बिक्री पनि दशैँलगायत चाडमा ह्वात्तै बढ्छ ।
अर्थतन्त्रमा पर्ने असर
चाडपर्वहरूले आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय दुवै प्रकारका पर्यटकलाई ठूलो संख्यामा आकर्षित गर्न सक्छन्, जसले गर्दा स्थानीय व्यवसाय, होटल, रेस्टुरेन्ट र यातायात सेवाहरूको राजस्वमा वृद्धि हुन्छ । आगन्तुकहरूको यो आगमनले यस क्षेत्रको समग्र अर्थतन्त्रलाई बढावा दिन सक्छ ।
रोजगारी सिर्जना
चाडपर्वहरूको तयारी र आयोजना गर्नको लागि महत्वपूर्ण कार्यबल चाहिन्छ, जसले आतिथ्य कार्यक्रम व्यवस्थापन र खुद्रा बिक्रीजस्ता विभिन्न क्षेत्रहरूमा अस्थायी रोजगारीका अवसरहरू निम्त्याउँछ ।
स्थानीय उत्पादनहरूको प्रवर्द्धन
धेरै चाडपर्वहरूमा स्थानीय उत्पादनहरू, शिल्पहरू र स्मृति चिह्नहरू बेच्ने समावेश छ । जसले स्थानीय व्यवसाय र परम्परागत उद्योगलाई समर्थन गर्छ । यसले स्थानीय कला र परम्परालाई जोगाउन मद्दत गर्छ ।
पूर्वाधार विकास: चाडपर्वहरूमा बढ्दो आगन्तुकहरूको संख्यालाई समायोजन गर्न, सरकारी र निजी क्षेत्रहरूले सडक, सार्वजनिक सुविधाहरू, र यातायात प्रणालीहरू जस्ता पूर्वाधारहरूमा सुधार गर्न लगानी गर्छन् जसले यस क्षेत्रलाई दीर्घकालीन रूपमा फाइदा लिन सक्छ।
सांस्कृतिक निर्यात: केही चाडपर्वहरूले अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता पाउँछन् र देशको संस्कृतिको प्रतीक बन्छन् । यसले विदेशी चासोलाई आकर्षित गर्न र देशको निर्यात राजस्वमा योगदान पुर्याउँदै परम्परागत कला, संगीत र खानाजस्ता सांस्कृतिक निर्यातलाई बढावा दिन सक्छ । साथै, चाडपर्वले देशको संस्कृतिलाई आकार दिन, समुदाय र पहिचानको भावनालाई बढावा दिन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ र पर्यटन प्रवर्द्धन, स्थानीय व्यापार प्रवर्द्धन र रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गरेर महत्वपूर्ण आर्थिक लाभ लिन सक्छ । तिनीहरू देशको सामाजिक र आर्थिक अवस्थाको एक आवश्यक पक्ष हुन् । नेपालमा दशैँलाई नै प्राथमिकतामा राखेर आउने विप्रेषणले बजारमा एकैपटक ठूलो मात्रामा नगद प्रवाहलाई सहज बनाउँछ ।
कुनै देशको जीडीपीमा चाडपर्वको योगदानले विकासको नेतृत्व गर्छ र कहिलेकाहीँ सुस्त हुन पनि सक्छ । चाडपर्वको समयले नीति निर्माताहरूलाई घरपरिवारको आम्दानी बढाउनलाई प्राथमिकता दिन स्मरण गराउनुपर्छ । पछिल्ला केही वर्षहरूमा घरायसी आम्दानीस्थिर भएको छ र मुद्रास्फीतिले आम्दानीमा कुनै पनि वृद्धि भएको छैन । चाडपर्वलाई ऋणमा नलागेर मनाउने भएकाले चाडपर्व मनाउनका लागि सरकारले पूर्वाधारमा लगानी गर्नुपर्ने थप रोजगारी सिर्जना गर्ने र घरपरिवारको आम्दानी बढाउनुपर्ने कटु वास्तविकता छ । यो स्पस्ट छ कि नेपालीहरूको प्रमुख चाड बडा दशैं, तिहार, छठ र इद नेपाली अर्थतन्त्रलाई पुनर्जीवित बनाउने चाडबार्डका रूपमा रहँदै आएका छन् । नेपालमा मनाइने प्रमुख चाडपर्वहरू यहाँको कृषिप्रधान अर्थतन्त्रसँग जोडिँदै आएका छन् । यसै सन्दर्भमा काठमाडौं उपत्यकामा इन्द्रजात्रा, मछिन्द्रनाथको जात्रासँगै चाडबार्डको याम सुरु हुने गरेको मानिन्छ ।
यी चाडपर्वले नेपाली अर्थतन्त्रलाई पुनर्जीवन दिन्छन् । काम वा अध्ययनका सिलसिलामा आफ्नो घर वा थालथलो छाडेर आन्तरिक वा बाह्य आप्रवासनमा गएकाहरू घर फर्किन्छन् । तिनले आन्तरिक वा बाह्यरूपमा ल्याउने÷पठाउने रेमिट्यान्स र आयआर्जनको रकमले सहरी मात्र होइन, ग्रामीण अर्थतन्त्र पनि चलायमान हुन्छ । इतिहासको सरसरी समीक्षा गर्दा, मुलुकमा दशैँको अर्थतन्त्र चलायमान बनाउनमा विगतका लाहुरेको उल्लेख्य भूमिका देखिन्छ । मलाया लाहुरे भनिने गोर्खा सैनिक बिदामा घर आउँदा त्यसले दशैंको रौनक पनि आफूसँगै बोकेर ल्याउँथे । विगत केही दशकयता यो भूमिका अलिकता बदलिएर खाडी लाहुरे भनिने वैदेशिक रोजगारीबाट फर्केका नेपालीमा सरेको छ, जसले वार्षिक १० खर्ब रूपैयाँ बराबरको रेमिट्यान्स घर पठाएर नेपाली अर्थतन्त्रलाई जस्तोसुकै संकटमा पनि चलायमान बनाउनमा उल्लेख्य भूमिका खेल्दै आएका छन् ।
केही वर्ष अगाडि, रेमिट्यान्स, तलबलगायत शीर्षकमा यस समयमा २० अर्ब बढी रुपैयाँ बैंकिङ च्यानलबाट बाहिरिने गरेको नेपाल राष्ट्र बैंकले बताउँदै आएको थियो । त्यस्तै, महालेखा नियन्त्रकको कार्यालयका अनुसार दशैँलगायत चाडपर्वमा सरकारी कर्मचारी (निजामती, सेना र प्रहरी)ले मात्र करिब छ अर्ब रुपैयाँ बढी पेश्की बुझ्छन् । मुलुककै महान चाड दशैँमा नै हो, औपचारिक क्षेत्रमा कार्यरत कर्मचारीले एक महिनाको अतिरिक्त तलब पाउँछन् । यसले पनि आर्थिक गतिविधि चलायमान बनाउँछ । सबैले पैसा खर्च गर्दा हुने गतिविधिले समग्र अर्थतन्त्र चलायमान बन्छ ।
त्यसर्थ, यसको पृष्ठभूमिमा आर्थिक दृष्टिकोणबाट हेर्दा दशैँ खुसियालीको पर्व मात्र नभई सुस्ताएको बजारलाई चलायमान बनाउने पर्व पनि हो । अहिलेको अवस्थामा उपभोक्ताको क्रयशक्ति पनि घटेको छ । प्रत्येक परिवारको आफ्नै अर्थतन्त्र छ, प्रत्येक गाउँ, प्रत्येक राज्य र राष्ट्रको, त्यसो भएको हुनाले आफ्नो स्रोत हेरेर मात्र चार्डबाडले अर्थतन्त्रमा असर पर्ने गर्दछ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ट्याग : #Page 4
ताजा अपडेट
- विवाह पञ्चमीलाई व्यवस्थित बनाउन दुई हजारबढी सुरक्षाकर्मी परिचालन
- प्रधानमन्त्री ओलीसँग राष्ट्रिय फोटो पत्रकार समूहको भेट
- २७ सय ५६ बिन्दुमा उक्लियो शेयर बजार
- रुपन्देहीमा आयल निगमको लुम्बिनी प्रादेशिक भण्डारण गृह बन्ने
- संविधानको मूलभूत विषयमा कसैले चाहेर पनि संशोधन हुँदैन: थापा
- प्रधानमन्त्री ओली मंसिर १७ गते चीन जाने
- तत्काल उद्योगको लाइन नकाट्ने समितिको बैठकको निर्णयमा दुई सञ्चालकको फरक मत
- सर्वोच्चद्वारा सुन व्यवसायमा संघको सिन्डिकेट रोक्न अन्तरिम आदेश
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया