डेङ्गी महामारीको बारेमा केही इतिहास केही रहस्य
डा. केदार कार्की ४ घण्टा अगाडी 
काठमाडौं । डेङ्गी (गल्तीले डेङ्गु पनि लेखिने) ज्वरो लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्ने र शीतोष्ण तथा समशीतोष्ण भूभागमा फैलिने रोग हो । यो रोग डेङ्गी भाइरसका कारणले लाग्ने गर्दछ । सामान्यतया डेङ्गी भाइरसको सङ्क्रमण भएको तीनदेखि चौध दिनपछि यसका लक्षणहरू देखिन थाल्छन् ।
डेङ्गी पहिलो पटक धेरै वर्ष पहिले लेखिएको थियो । जिन साम्राज्य (२६५देखि ४२० ईसापूर्व)को एक चिनियाँ चिकित्सा विश्वकोशले डेङ्गी भएको मानिसको बारेमा बोल्छ । पुस्तकले ‘पानी विष’ रोगको बारेमा बताउँछ । जुन १७औँ शताब्दीका लिखित कागजातहरूमा डेङ्गी भएको हुन सक्छ, जहाँ रोग छिटो फैलिन्छ । डेङ्गी महामारीको प्रारम्भिक रिपोर्टहरू सम्भवतः १७७९ र १७८०को हो । यी रिपोर्टहरूले एसिया, अफ्रिका र उत्तर अमेरिकामा फैलिएको महामारीको बारेमा कुरा गर्छन् । त्यसबेलादेखि १९४० सम्म धेरै महामारी थिएनन् ।
१९०६ मा वैज्ञानिकहरूले प्रमाणित गरे कि मानिसहरू ‘एडिज’ लामखुट्टेबाट संक्रमित थिए । १९०७ मा वैज्ञानिकहरूले डेङ्गी भाइरसको बारेमा भएको पत्ता लगाए । यो भाइरसको कारण देखाइएको दोस्रो रोग थियो (वैज्ञानिकहरूले पहिले नै प्रमाणित गरिसकेका थिए कि पहेंलो ज्वरो भाइरसको कारणले भएको हो) जोन बर्टन क्लेल्यान्ड र जोसेफ फ्रैङ्कलिन सिलरले डेङ्गी भाइरसको बारेमा अध्ययन गर्न जारी राखे र उनीहरूको ज्ञानमा आधारित रहे ।
दोस्रो विश्वयुद्धपछि डेङ्गी तीव्र गतिमा फैलिन थाल्यो । यो विश्वास गरिन्छ कि युद्धले वातावरण धेरै तरिकामा परिवर्तन गर्यो । विभिन्न प्रकारका डेङ्गी नयाँ क्षेत्रमा फैलिएको छ । मानिसलाई पहिलो पटक हेमोरेजिक डेङ्गी ज्वरो लाग्न थाल्यो । डेङ्गुको यो घातक स्ट्रेन पहिलो पटक सन् १९५३ मा फिलिपिन्समा देखिएको थियो । सन् १९७० को दशकमा हेमोरेजिक डेङ्गी ज्वरो बालबालिकाको मृत्युको प्रमुख कारण बन्यो । यो प्यासिफिक क्षेत्र र अमेरिकामा देखिन थाल्यो र हेमोरेजिक डेङ्गी ज्वरो र डेङ्गी झट्का सिन्ड्रोम पहिलो पटक १९८१ मा मध्य र दक्षिण अमेरिकामा रिपोर्ट गरिएको थियो । यस समयमा स्वास्थ्य सेवा पेसेवरहरूले टाइप १ डेङ्गी भाइरसबाट संक्रमित व्यक्तिहरू केही वर्षपछि टाइप २ डेङ्गी भाइरसबाट संक्रमित हुन थालेको याद गरे । सन् १९६० देखि धेरै मानिसहरू डेङ्गी ज्वरोबाट पीडित छन् । दोस्रो विश्वयुद्धपछि यो रोग विश्वव्यापी समस्या बनेको छ । यो एक सय १० देशहरूमा सामान्य छ । हरेक वर्ष करिब पाँचदेखि १० करोड मानिस डेङ्गी ज्वरोबाट पीडित हुन्छन् ।
डेङ्गीको पहिलो प्रकोप आक्रमण एसिया, अफ्रिका र उत्तरी अमेरिकामा १७८० मा एकैसाथ देखा पर्यो । यो रोगलाई १७७९ मा पहिचान गरी नाम दिइएको थियो । यो १९५० को दशकमा दक्षिणपूर्वी एसियामा एक निरन्तर महामारीको रूपमा फैलिन थाल्यो र १९७५ सम्म, डेङ्गी हेमोरेजिक ज्वरो यी देशहरूमा बाल मृत्युको प्रमुख कारण बन्यो । १९९० को दशकसम्म, डेङ्गी मलेरियापछि लामखुट्टेद्वारा फैलिएको दोस्रो ठूलो रोग बन्यो, एक वर्षमा यसले ४० मिलियन मानिसहरूलाई संक्रमित गर्छ, जबकि डेङ्गी हेमोरेजिक ज्वरोको हजारौँ मामिलाहरू पनि रिपोर्ट गरिएको थियो ।
फेब्रुअरी २००२ मा नै रियो दि जेनेरियोमा डेङ्गी फैलिँदा १० लाख मानिस प्रभावित भएका थिए जसका कारण १६ जनाको मृत्यु भएको थियो । डेङ्गीको एक प्रमुख प्रकोप लगभग हरेक पाँचदेखि छ वर्षमा हुन्छ किनभने यो रोगको वार्षिक चक्रले बिरामीहरूलाई केही समयको लागि प्रतिरोधात्मक क्षमता दिन्छ, जस्तै चिकनगुनियाको मामलामा । जब यो रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता गुम्छ, त्यहाँ चार प्रकारका डेङ्गी भाइरसहरू हुन्छन् र यो रोग प्रत्येक वर्ष चार हजारदेखि पाँच हजारमा सिङ्गापुरमा देखा पर्छन् धेरै केस लुकेर बस्ने जनविश्वास छ ।
डेङ्गी भाइरसका ३ प्रकारका हुन्छन् । यदि कुनै व्यक्ति यी प्रकारका भाइरसहरूमध्ये कुनै एकबाट सङ्क्रमित हुन्छ भने ऊ सामान्यतया जीवनभर त्यस प्रकारको डेङ्गी भाइरसबाट सुरक्षित रहन्छ । यद्यपि, यो अन्य तीन प्रकारबाट छोटो अवधिको लागि मात्र सुरक्षित रहन्छ । यदि उनी यी तीन प्रकारका भाइरसमध्ये कुनै एकबाट संक्रमित भएमा उनलाई गम्भीर समस्या हुने सम्भावना धेरै हुन्छ ।
डेङ्गीका लक्षणहरू डेङ्गी भाइरसबाट संक्रमितमा लगभग ८०५ मानिसहरू (प्रत्येक १० जनामध्ये ८)मा कुनै लक्षण हुँदैन वा धेरै हल्का लक्षणहरू मात्रै हुन्छ । संक्रमितमध्ये पाँच प्रतिशतमा गम्भीर बिरामी हुन्छन् । यीमध्ये थोरै संख्यामा यो रोगबाट ज्यान जोखिममा छ । डेङ्गी भाइरसबाट संक्रमित व्यक्तिमा तीनदेखि १४ दिनपछि लक्षण देखिन्छ । लक्षणहरू प्रायः चारदेखि सात दिनपछि देखापर्छन् । तसर्थ, यदि कुनै व्यक्ति डेङ्गी सामान्य भएको क्षेत्रबाट फर्केमा र फर्केको १४ दिन वा सोभन्दा बढी समयपछि ज्वरो वा अन्य लक्षण देखा पर्यो भने उसलाई डेङ्गी नहुन सक्छ । प्रायः बच्चाहरूलाई डेङ्गी ज्वरो हुँदा, तिनीहरूका लक्षणहरू सामान्य रुघाखोकी वा ग्यास्ट्रोएन्टेराइटिस (वा पेट फ्लुस उदाहरणका लागि बान्ता र पखाला) जस्तै हुन्छन् । तर, बालबालिकामा डेङ्गी ज्वरोबाट गम्भीर जटिलता हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।
डेङ्गी ज्वरोमा कम सामान्य लक्षणहरू हुन्छन्, जुन अचानक सुरु हुन्छ । जस्तैः टाउको दुखाइ सामान्यतया आँखा पछाडि मांसपेशी र जोर्नीहरूमा दाग र दुखाइ । रोगको उपनाम ‘ब्रेकबोन ज्वरो’ले पीडा कति गम्भीर हुन सक्छ भनेर प्रतिविम्बित गर्छ ।
डेङ्गी ज्वरो तीन चरणमा हुन्छ :–ज्वरो, गम्भीर र सुधार ।
ज्वरोको चरणमा, एक व्यक्तिलाई सामान्यतया उच्च ज्वरो हुन्छ । ज्वरो अक्सर ४० डिग्री सेल्सियससम्म हुन्छ । व्यक्तिलाई सामान्य दुखाइ र टाउको दुखाइ हुन सक्छ । यो चरण सामान्यतया दुईदेखि आठ दिनसम्म रहन्छ । यस चरणमा लक्षणहरू भएका लगभग ५०देखि ८०५ मानिसहरूमा पहिलो वा दोस्रो दिनमा दागहरू रातो देखिन सक्छन् । रोगको पछिल्ला दिनहरूमा (चौथोदेखि सातौँ दिन) दानाहरू चिकन पोक्स जस्तै देखिन सक्छन् । यी दागहरू छाला थिचेर हराउँदैन् । यी रातो दागहरू टुटेको कोशिकाका कारण बन्छन् । व्यक्तिले मुख र नाकको श्लेष्म झिल्लीबाट हल्का रक्तस्राव अनुभव गर्न सक्छ । ज्वरो आफैँ कम हुन थाल्छ र एक वा दुई दिनमा फर्किन्छ । यद्यपि, यो ढाँचा विभिन्न व्यक्तिहरूमा फरक हुन्छ ।
कतिपय मानिसमा उच्च ज्वरो आएपछि यो रोग गम्भीर चरणमा प्रवेश गर्छ । गम्भीर चरण एकदेखि दुई दिनसम्म रहन्छ । यस चरणमा, छाती र पेटमा तरल पदार्थ जम्मा हुन सक्छ । किनभने रक्त बाहिकाहरू चुहिरहेका छन् । तरल पदार्थ बनाइन्छ र यो शरीरभर फैलिन्छ । यसको अर्थ अत्यावश्यक सबैभन्दा महत्वपूर्ण अंगहरूले उनीहरूलाई चाहिने रगत सामान्यतया प्राप्त गर्दैनन् । जसका कारण अंगहरू सामान्यरूपमा काम गर्न सक्दैनन् । व्यक्तिलाई अत्यधिक रक्तस्राव पनि हुन सक्छ सामान्यतया ग्यास्ट्रोइंटेस्टाइनल ट्र्याक्टमा ।
रिकभरी चरणमा रक्त नलीहरूबाट बाहिर निस्केको तरल पदार्थलाई रगतको प्रवाहमा फिर्ता समावेश गरिन्छ । रिकभरी चरण दुईदेखि तीन दिनसम्म रहन्छ । यस चरणमा व्यक्ति अक्सर धेरै राम्रो हुन्छ । यद्यपि तिनीहरूले गम्भीर खुजली र ढिलो हृदय गतिको गुनासो गर्न सक्छन् ।
बढीभन्दा बढी तरल पदार्थ सेवन गरेर यो रोग निको हुने चिकित्सक बताउँछन् । तर सबैले अस्पताल भर्ना गरेर आफ्नो ज्यान जोगाउने प्रयास गरिरहेका छन् । लाखौँ प्रयासका बाबजुद पनि विश्वभरका चिकित्सकहरूले डेङ्गीबाट बच्न खोप बनाउन सकेका छैनन् । यस्तो अवस्थामा लामखुट्टेलाई प्रजनन् हुन नदिने एक मात्र उपाय हो । दुर्भाग्यवश, हामी एकअर्कालाई दोष दिन्छौँ तर यसमा ध्यान दिँदैनौँ । (लेखक वरिष्ठ पशु चिकित्सक हुन् ।)
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ट्याग : #Page 4
ताजा अपडेट
- त्रिविविद्वारा एआई प्रयोगमा प्रतिबन्ध
- अनुमति बिना तेजाबको बिक्री र प्रयोगमा रोक
- दिल्लीकी मुख्यमन्त्री आतिशीले केजरीवालको कुर्सी खाली राखिन्
- ईभीमा अमेरिकी अनुदानबारे डब्लूटीओले अनुसन्धान गर्ने
- दिसानायकाले लिए राष्ट्रपतिको शपथ
- अन्तत : २४ सय ७० बिन्दुमा नेप्से
- अर्थमन्त्री पौडेल चीन प्रस्थान
- ईक्यानले बृहत् शैक्षिक मेला आयोजना गर्ने
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया