के कस्ता छन् ? नेपाली पुँजीबजारका समस्याहरू
प्रफुल्ल मास्के ३ घण्टा अगाडी 
काठमाडौं । पुँजीबजारलाई कुनै पनि देशको अर्थतन्त्रलाई हेर्ने वास्तविक ऐना मानिन्छ । यस अर्थमा यो ऐना सफा भएमा अर्थतन्त्रका सूचकहरू राम्रो र सबल रहेको मान्न सकिन्छ भने ऐना धमिलो देखिएमा अर्थतन्त्रमा धेरै किसिमका समस्याहरू रहेको देखिन्छ । जहाँसम्म नेपाली पुँजीबजारको कुरा छ, यसमा धेरै किसिमका समस्या र अप्ठ्याराहरू रहेका छन् । लगानीका लागि प्राथमिक मार्गमध्ये एक भए पनि नेपाली पुँजीबजारले निरन्तर चुनौतीहरूको सामना गर्दै आएको छ । जसले यसको वृद्धि र प्रदर्शनमा बाधा पुर्याएको छ । यी समस्याहरूले लगानीकर्ताको विश्वासलाई मात्र असर गरेको छैन, आर्थिक विकासलाई बढावा दिन बजारको भूमिकामा पनि बाधा पु¥याएको छ । नेपाली पुँजीबजारमा रहेका धेरै समस्याहरूमध्येका केही समस्याहरू यस्ता रहेका छन् ।
बजार अपर्याप्तता र अनुमान
मूल्यले प्रायः कम्पनीहरूको वास्तविक मूल्य प्रतिविम्बित नगर्ने कारण नेपाली सेयरबजार अक्षमताहरूद्वारा विशेषता हो । यसको एउटा प्रमुख कारण पर्याप्त बजार जानकारीको अभाव र अनुमानमा निर्भरता हो । बजार धेरै हदसम्म अफवाहहरूमा आधारित छ, र धेरै लगानीकर्ताहरूसँग सूचीबद्ध कम्पनीहरूमा भरपर्दो वित्तीय डेटामा पहुँच छैन । यसले सट्टेबाजी व्यवहारलाई प्रोत्साहित गरेको छ, जहाँ स्टक मूल्यहरू दीर्घकालीन आधारभूतहरूको सट्टा छोटो अवधिको लाभद्वारा सञ्चालित हुन्छन् ।
लगानीकर्ता जागरूकता र शिक्षाको अभाव
नेपालमा लगानीकर्ता शिक्षा अझै पनि प्रारम्भिक चरणमा छ । लगानीकर्ताहरूको ठूलो अनुपातमा आधारभूत वित्तीय साक्षरताको अभाव छ, जसले गर्दा खराब लगानी निर्णयहरू लिन्छन् । धेरै खुद्रा लगानीकर्ताहरू द्रूत फिर्ताको अवास्तविक अपेक्षाहरू लिएर बजारमा प्रवेश गर्छन् । प्रायः जोखिमहरू पूर्णरूपमा बुझेनन् । यसले ‘हर्ड मानसिकता’को संस्कृति सिर्जना गरेको छ, जहाँ लगानीकर्ताहरूले अन्तर्निहित जोखिमहरूको मूल्याङ्कन नगरी प्रवृत्तिहरू पछ्याउँछन् । एक राम्रो शिक्षित लगानीकर्ताले बजारलाई अझ लचिलो र स्थिर बनाउँछ ।
नियामक तथा संस्थागत कमजोरीहरू
नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) र अन्य नियामक निकायहरूले प्रभावकारीरूपमा नीति तथा कार्यक्रमहरू कार्यान्वयनको लागि काम गरिरहेका छन् । जबकि सेबोनले पारदर्शिता र उत्तरदायित्व सुधार गर्न कदम चालेको छ, अझै पनि नियमन, निरीक्षण र बजार निगरानीमा अन्तरहरू छन् । उदाहरणका लागि भित्री कारोबार (इन्साइडर ट्रेडिङ) र मूल्य हेरफेरजस्ता मुद्दाहरू हुन्, जसलाई प्रभावकारीरूपमा सम्बोधन गरिएको छैन । नियामक निकायहरूमा प्रायः बजारको दुरुपयोगमाथि द्रूतरूपमा कार्य गर्ने स्रोत र अधिकारको अभाव हुन्छ ।
सीमित बजार उपकरणहरू
नेपाली पुँजी बजारको एउटा आधारभूत समस्या यसको वित्तीय साधनको सीमित दायरा हो । हाल बजारमा इक्विटी सेयरको प्रभुत्व छ । विशेषगरी बैंकिङ र वित्तीय संस्थाहरूको । बन्ड, डेरिभेटिभ र म्युचुअल फन्डजस्ता अधिक विविध वित्तीय उत्पादनहरूको अभावले लगानी विकल्पहरूलाई सीमित गर्छ । लगानी मार्गहरूमा विविधताको अभावले बजारको गहिराई र लगानीकर्ताहरूको जोखिम फैलाउने क्षमतालाई सीमित गर्छ, जसले गर्दा अस्थिरता बढ्छ ।
तरलता बाधाहरू
तरलता नेपाली पुँजीबजारमा एउटा महत्वपूर्ण विषय हो । सक्रिय व्यापारीहरूको संख्या र कारोबार गरिएका सेयरहरूको मात्रा अपेक्षाकृत कम छ, जसले गर्दा बजारमा तरलता कम हुन्छ । यसले व्यापक बोली–सोध्ने फैलावट निम्त्याउन सक्छ र मूल्यमा उतारचढाव निम्त्याउन सक्छ, जुन कम्पनीहरूमा मौलिक परिवर्तनहरूसँग मेल खाँदैन । दीर्घकालीन लगानीकर्ताहरूका लागि कम तरलताले आवश्यक पर्दा स्थितिबाट बाहिर निस्कन गाह्रो बनाउँछ, जसले गर्दा जोखिम बढ्छ र बजार सहभागिता कम हुन्छ ।
राजनीतिक अस्थिरता र आर्थिक अनिश्चितता
नेपालको राजनीतिक अस्थिरता र सुस्त जीडीपी वृद्धि र उच्च मुद्रास्फीतिजस्ता आर्थिक चुनौतीहरूले बजार भावनामा उल्लेखनीय प्रभाव पारेको छ । व्यापक आर्थिक र राजनीतिक वातावरण अनिश्चित हुँदा लगानीकर्ताहरू प्रायः सेयर बजारमा प्रतिबद्ध हुन हिचकिचाउँछन् । सरकारमा बारम्बार परिवर्तन, अप्रत्याशित नीतिगत निर्णय, अपर्याप्त पूर्वाधार र सुस्त औद्योगिक वृद्धिजस्ता चुनौतीहरूले सूचीबद्ध कम्पनीहरूको दीर्घकालीन सम्भावनाहरूमा लगानीकर्ताहरूको विश्वासलाई कमजोर पार्छ ।
प्राविधिक कमीहरू
अनलाइन व्यापारको थालनीसहित नेपाली पुँजीबजारको डिजिटल पूर्वाधारमा हालैका सुधारहरू भए पनि अझै पनि महत्त्वपूर्ण प्राविधिक कमजोरीहरू छन् । स्थानमा रहेका प्रणालीहरू सधैँ ठूलो मात्रामा लेनदेनहरू ह्यान्डल गर्न पर्याप्त बलियो हुँदैनन् र व्यापारिक समयमा बारम्बार हुने प्राविधिक गडबडीले लगानीकर्ताहरूलाई निराश पार्छन् । पूर्णरूपमा स्वचालित व्यापारिक प्रणालीको अभाव र व्यापारहरू कार्यान्वयन गर्नमा ढिलाइले पनि बजार दक्षतालाई असर गर्छ ।
बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमा निर्भरता
नेपाली पुँजीबजार मुख्यरूपमा बैंकिङ र वित्तजस्ता केही क्षेत्रमा केन्द्रित छ । क्षेत्रीय विविधीकरणको अभावले बजारको सम्भावनालाई सीमित पार्छ र यसलाई यी क्षेत्रहरूमा आघातको जोखिममा पार्छ । जब बैंकहरूले खराब ऋण वा तरलता संकटजस्ता समस्याहरूको सामना गर्छन्, सम्पूर्ण पुँजीबजारमा समस्या देखिन्छ । उत्पादन, पर्यटन र प्रविधि जस्ता अन्य क्षेत्रका कम्पनीहरूको सूचीकरणलाई प्रोत्साहित गर्नाले थप स्थिरता र वृद्धिको सम्भावना प्रदान गर्न सक्छ ।
कर्पोरेट प्रशासन र पारदर्शिताका मुद्दाहरू
कर्पोरेट गभर्नेन्स नेपालमा प्रमुख चिन्ताको विषय बनेको छ । धेरै सूचीबद्ध कम्पनीहरूमा पारदर्शी शासन संरचनाको अभाव छ र त्यहाँ गलत वित्तीय रिपोर्टिङ र कमजोर जवाफदेहिताका उदाहरणहरू छन् । अल्पसंख्यक सेयरधनीहरूसँग प्रायः सीमित अधिकारहरू हुन्छन् र लाभांश नीतिहरू र अन्य महत्वपूर्ण कर्पोरेट कार्यहरूमा स्पष्टताको अभाव हुन्छ । यसले लगानीकर्ताको विश्वास घटाउँछ र बजारमा अविश्वास निम्त्याउँछ ।
विदेशी लगानीकर्ताको अभाव
नेपाली पुँजीबजार धेरैजसो विदेशी लगानीकर्ताहरूका लागि बन्द छ, जसले पुँजी प्रवाहको मात्रा सीमित गर्छ । विदेशी संस्थागत लगानीकर्ताहरूलाई आकर्षित गर्नाले बजारमा धेरै आवश्यक तरलता र विशेषज्ञता प्रदान गर्न मद्दत गर्न सक्छ । यद्यपि, नेपालको जटिल नियामक वातावरण र लगानीकर्ता संरक्षणको अभावले विदेशी लगानीकर्ताहरूलाई टाढा राखेको छ ।
निष्कर्ष, नेपाली पुुँजीबजारमा धेरै सम्भावनाहरू रहेको छ । तर यो संरचनात्मक अक्षमता, नियामक कमजोरीहरू र लगानीकर्ताहरूको विश्वासको कमीले समस्या उत्पन्न गरेको छ । यी समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न सरकार, नियामक निकायहरू र बजार सहभागीहरूबाट ठोस प्रयास आवश्यक पर्छ । लगानीकर्ता शिक्षा, बजार विविधीकरण, राम्रो कर्पोरेट प्रशासन र व्यापारिक प्रणालीको आधुनिकीकरणमा अझ बढी ध्यान केन्द्रित गर्न आवश्यक छ । यी चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गरेर मात्र नेपाली सेयरबजार अझ बलियो र विश्वसनीय वित्तीय बजारमा परिणत हुन सक्छ, जसले देशको आर्थिक वृद्धिमा अर्थपूर्ण योगदान दिन सक्छ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ट्याग : #Page 4
ताजा अपडेट
- नेपाल इन्भेस्टमेन्ट मेगा बैंकद्वारा बाढीपहिरो प्रभावितलाई सहयोग
- राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको ‘किसान सरल कर्जा’
- हत्याको आरोपमा प्रहरी द्वारा एक युवा पक्राउ
- समस्याग्रस्त घोषित सहकारीको दायित्व भुक्तानी गर्न सार्वजनिक सूचना
- मेची-महाकाली उद्धार यात्रा: कोशी प्रदेशमा ४४ जनाको उद्धार
- बुद्धसिंह मार्ग बीस दिनदेखि अवरुद्ध
- धुलिखेलका बासिन्दामा स्वास्थ्य बीमाप्रति बढ्दो आकर्षण
- तीन दिनका लागि कुलेखानी–फाखेल र सिस्नेरी–दक्षिणकाली सडक बन्द
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया