तिहारको आर्थिक महत्व र स्वास्थ्य

काठमाडौं । हरेक समाजले चाडपर्वमार्फत आफ्नो खुसी व्यक्त गर्ने गर्छ । नेपाल सबैभन्दा धेरै चाडपर्व मनाउने देश हो, यहाँ विभिन्न धर्मका मानिसहरूले आ–आफ्नो परम्परा र संस्कृतिअनुसार चाडपर्व मनाउने गर्दछन् । तिहार र दीपावलीको पर्व सुख र समृद्धिको पर्व हो । पाँच दिनसम्म चल्ने यो पर्व हिन्दुहरूले मनाउने सबैभन्दा ठूलो चाड हो । तिहार र दीपावली हाम्रो देशमा मात्र नभई विदेशमा पनि मनाइन्छ, यसैबाट यसको महत्व थाहा पाउन सकिन्छ । यस दिन अमावस्यको कालो रात भए पनि सम्पूर्ण नेपाल बत्तीेले उज्यालो हुन्छ । तिहार र दीपावली पर्वले असत्यमाथि सत्यको विजय र अन्धकारमाथि प्रकाशको प्रतीक मानिन्छ । यो धार्मिक आस्थाको प्रतीक मात्र नभएर सामाजिक, आध्यात्मिक, पौराणिक, ऐतिहासिक र आर्थिक महत्व पनि हो । यो पर्वले सामाजिक एकता बढाउने काम गर्छ । तर, तिहार दीपावलीको अर्काे पाटो पनि छ, जसलाई हामीले हरेक वर्ष आफ्नो रमाइलोका लागि प्रवर्द्धन गर्दै आएका छौँ । त्यो अर्काे पक्ष भनेको आतिशबाजी र पटाका पड्काउने हो । तिहार र दीपावलीको पर्वसँग न त यसको कुनै ऐतिहासिक वा पौराणिक वर्णन रहेको छ, यसका साथै तिहार र दीपावलीमा हुने आतिशबाजीका कारण दिनप्रतिदिन वातावरण प्रदूषण बढ्दै गएको छ ।

तिहार र दीपावलीको सामाजिक महत्व पनि निकै ठूलो छ, किनभने यस पर्वमा सबै धर्मका मानिसले एकसाथ पर्व मनाउने गर्छन् । यस दिन सबैले पूजा गर्छन् । उनीहरू एकअर्कालाई भेट्न जान्छन्, जसले सामाजिक सद्भाव सिर्जना गर्छ । आजको व्यस्त जीवनमा मानिसहरू एकअर्कालाई भेट्ने अवसर विरलै पाउँछन्, त्यसैले यस दिन मानिसहरू एकअर्कालाई मायालु भेट्ने र एकअर्कालाई मिठाइ बाँड्ने र अँगालो हाल्ने गर्छ, जसले गर्दा मानिसहरू एकअर्काको भावना बुझ्ने रुचि बढ्छ । त्यसैले यस पर्वको सामाजिक महत्व झनै बढी रहेको छ । सबैले उपहार, सुन–चाँदीका गहना, भाँडाकुँडा, रासनका सामान, लुगा, मिठाइ आदि घरमा लैजान्छन् । यस दिन किनमेल गर्नाले घरमा कुनै पनि वस्तुको कमी नहुने र यस दिन किनमेल गर्नाले त्यो वस्तु फलदायी रहन्छ भन्ने हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको विश्वास छ, त्यसैले यस दिन बजारमा धेरै चाप र किनमेल हुने गर्छ । जसका कारण जनताको आम्दानी बढ्छ  ।

तिहार र दीपावलीको पर्वपछाडिको सबैभन्दा पुरानो आर्थिक महत्व यस तथ्यसँग जोडिएको छ कि नेपालमा प्रायः सबै बाली मनसुनमा निर्भर हुन्छन् । त्यसैले गर्मीको बाली चाडको केही दिनअघि तयार हुन्छ । त्यसैले किसानले यो बाली काटेर बजारमा बेचेर आम्दानी गर्छन् । त्यसैले यो पर्वको आर्थिक महत्व झनै बढेको छ । तिहार उत्साह र खुसीको पर्व हो, जसको लागि सबै वर्षभरि पर्खिरहेका हुन्छन् । मानिसहरू भेटघाट, मिठाइ र पटाखाले यो पर्वलाई विशेष बनाउँछन् । तर, यी सबैको बीचमा हामी सबैले आफ्नो स्वास्थ्यमा सधैँ ध्यान दिनैपर्छ । मिठाइको अत्यधिक उपभोगले मधुमेह र मोटोपनाको जोखिम बढाउँछ भने तिहारमा पटाका जलाउँदा हुने प्रदूषणले पनि स्वास्थ्यलाई धेरै चुनौती निम्त्याउन सक्छ । यसलाई ध्यानमा राख्दै, पटाकाहरू धेरै राज्यमा प्रतिबन्धित गरिएको छ । यस सम्बन्धमा सर्वाेच्च अदालतले हरियो पटाका भए पनि प्रदूषण बढ्न सक्ने खतरा रहेको भन्दै हामी पटाका चलाउन दिन सक्दैनौँ ।

पटाका जलाउँदा हुने प्रदूषणले हाम्रो स्वास्थ्यलाई धेरै किसिमले हानि पुर्याउने स्वास्थ्य विज्ञहरू बताउँछन् । जसका कारण फोक्सोको मात्र नभई मुटु, आँखा र अन्य धेरै अंगहरूमा समेत समस्या बढ्ने खतरा हुन्छ । पहिलेदेखि नै श्वासप्रश्वासको समस्या भएकाहरूको समस्या अझै बढ्न सक्छ भन्ने कुरालाई ध्यानमा राखी सबैले प्रदूषणमुक्त तिहार मनाउन पहल गर्नुपर्छ ।

वातावरणीय क्षति र स्वास्थ्य प्रभावहरू
पटाका जलाउँदा निस्कने धुवाँमा विभिन्न किसिमका हानिकारक रसायनहरू पाइन्छ, जसले वातावरणलाई प्रदूषित गर्नुका साथै दीर्घकालीन स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउने गरेको विज्ञहरूको भनाइ छ । वायु प्रदूषणका कारण पृथ्वीको तापक्रम वर्षेनि बढ्दै गएको छ, जसका धेरै गम्भीर साइड इफेक्ट पनि हुन सक्छन् ।

यसबाहेक लामो समयसम्म प्रदूषित हावाको सम्पर्कमा रहने व्यक्तिलाई दम, फोक्सो र मुटुसम्बन्धी रोग लाग्न सक्छ । बालबालिकादेखि वृद्धवृद्धासम्म सबैका लागि यस्तो वातावरण निकै हानिकारक मानिन्छ । पटाका जलाउँदा बढेको प्रदूषणको प्रभाव हप्ता दिनसम्म रहन्छ । यसको प्रभाव राजधानी दिल्लीमा हरेक वर्ष देखिन थालेको छ । यसले हावाको गुणस्तर बिग्रिन्छ, जसका कारण यस प्रकारको हावामा सास फेर्दा दम, ब्रोन्काइटिस र सीओपीडीजस्ता श्वासप्रश्वाससम्बन्धी धेरै प्रकारका रोग लाग्ने खतरा पनि हुन्छ । यस प्रकारको वातावरणले पहिले नै दमबाट पीडित व्यक्तिहरूको लागि पनि समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ । प्रदूषणका कारण दीर्घकालीनरूपमा फोक्सोमा क्षति पुग्ने खतरा पनि हुन्छ ।

वायुमा प्रदूषणको मात्रा बढेपछि आँखामा जलन, चिलाउने, रातो हुनेजस्ता समस्या हुन थाल्छ । यो समस्या धुवाँमा विषाक्त नाइट्रोजन अक्साइडको उच्च साताको परिणाम हो । अध्ययनहरूले फेला पारेको छ कि प्रदूषणको उच्च जोखिममा रहेका मानिसहरूले समयसँगै कन्जक्टिभाइटिस, ग्लुकोमा, मोतिबिन्दु र उमेर सम्बन्धित म्याकुलर डिजेनेरेशन (एएमडी)जस्ता समस्याहरू विकास गर्न सक्छन् ।

प्रदूषणको यो समस्याले आँखाको ज्योति गुमाउन पनि सक्छ, त्यसैले विशेष सावधानी अपनाउनु आवश्यक छ । तिहारपछि नाक र घाँटीको संवेदनशील तहमा जलन पनि बढ्न सक्छ । तिहारको समयमा वायु प्रदूषणको साइड इफेक्टले गर्भवती महिलाको स्वास्थ्यमा पनि असर पार्न सक्छ । गर्भावस्थाको समयमा वायु प्रदूषणको जोखिममा समयपूर्व जन्म र कम वजनको जोखिम बढ्न सक्छ । समय अगावै जन्म भएको अवस्थामा (गर्भावस्थाको ३७ हप्ता अगाडि) बच्चाको स्वास्थ्यमा धेरै प्रकारका साइड इफेक्ट हुने जोखिम हुन्छ । गर्भवती महिलाले विशेष सावधानी अपनाउनुपर्छ ।

तिहार र दीपावली आफैँभित्रको अन्धकारलाई हटाएर सम्पूर्ण वातावरणलाई उज्यालो बनाउने पर्व हो । तिहार र दीपावली हिन्दुहरूको प्रमुख चाड हो । यो पर्व नेपालभर उत्साहका साथ मनाइन्छ । तिहार र दीपावलीको दिन घर, पसल र प्रतिष्ठानहरूमा धेरै सजावट गरिन्छ र दीप प्रज्वलन गरिन्छ । बजारमा चहलपहल बढेको छ । मिठाई र पटाका पसलहरू सुन्दर ढंगले सजिएका छन् । यस दिन धेरै परिकार र मिठाइहरू बेचिन्छन् । बालबालिकाले आफ्नो इच्छाअनुसार बम, स्पार्कलर र अन्य पटाका किन्छन् र ठूला बच्चाहरूले गरेको आतिशबाजीको मजा लिन्छन् । तिहार र दीपावलीको पर्व भनेको ज्योति, प्रेम र खुशी र समृद्धि हो, पटाखे र अनावश्यक प्रदूषणको बारेमा होइन, त्यसैले तिहार र दीपावलीको पर्वमा हामीले गरेका यी साना कार्यहरूले ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ भन्ने कुरा बुझ्नुपर्छ ।

यो पर्वले हामीलाई सधैँ अगाडि बढ्न प्रेरणा दिन्छ । यो पर्वले हामीलाई अन्धकारसँग कहिल्यै नडराउन सिकाउँछ किनभने सानो दियोको ज्वालाले पनि कालो अन्धकारलाई उज्यालोमा परिवर्तन गर्न सक्छ, त्यसैले हामी जीवनमा सधैँ आशावादी रहनुपर्छ र जीवनमा सधैँ खुसी रहनुपर्छ । तिहार र दीपावलीको पर्व सांस्कृतिक र सामाजिक सद्भावको प्रतीक हो । यो पर्वले सबैको जीवनमा खुसी ल्याओस् । यस पर्वका कारण आज पनि जनतामा सामाजिक एकता कायम रहेको छ ।

तपाईको प्रतिक्रिया

Login

Label

{} [+]

Name*

Email*

Label

{} [+]

Name*

Email*

0 Comments

Inline Feedbacks

View all comments