खोप निर्माणको सफलतामा उत्साह तत्काल उपलब्ध हुनेमा निराशा

केदार सुवेदी
कोरोना प्रकट भएको वर्ष दिन पुग्न लागेकै समयमा संसारभरका मान्छेमा नै उत्साह र आशा पलाउने किसिमका समाचार धमाधम आउथालेका छन् । यो दशैँ र तिहारको बीचमा अमेरिकाका दुईवटा कम्पनीले माजनवजातिकै हितका लागि हुनेखालका भ्याक्सिनको परीक्षणको अन्तिम चरण पार गरेको जानकारी गराए । यी दुईवटा भ्याक्सिनले कोभिडविरूद्ध ९५ प्रतिशतभन्दा बढी प्रभावकारी देखिएका अवस्था वास्तवमा नै यति बेलासम्म अजेय मानिएको कोरानामाथिको विजययात्रा सुरु भएको रुपमा लिनुपर्ने हुन्छ ।

अमेरिकाको यी दुईवटै कम्पनीका भ्याक्सिन यतिबेला वितरणका लागि अनुमतिको प्रतीक्षामा छन् । यो समाचारले नेपाली जनता पनि उत्साहित हुनु स्वाभाविक नै हो । कोरोनाको रोकथाममा सरकारको व्यवस्थापन जसरी ठाउँठाउँमा चुक्यो र बढी क्षति गराएको आरोपमा प-यो, सरकारको त्यस्तो व्यवस्थापनले त्यस्तो भ्याक्सिन यथा समयमै ल्याउला र उपलब्ध गराउला भन्ने विश्वास आमनागरिकले गरिरहेको अवस्था छैन ।

कोभिड–१९ विरूद्धका भ्याक्सिनहरू अन्तिम चरणमा पुगेका कुरा एउटा हो तर त्यो हामीसम्म कसरी आइपुग्छ भन्ने अत्तोपत्तो अझै पाइसकिएको छैन । नेपालमै पनि कोरानाने देखियो माघमा त्यसको जाँचपडताल गर्ने उपकरणहरू आए वैशाखमा । सरकारको कार्य तत्परताको यस्तो विगतको उदाहरणले नै हो भ्याक्सिन सर्वसुलभतामाथि आमतहबाट व्यापक प्रश्न उठिरहेको अवस्था ।

अमेरिकारको फाइजर कम्पनीले तयार गरेको खोप ९० प्रतिशत व्यक्तिमाथि सफल भएको दाबी गरिएको थियो  । तर त्यसको प्राविधिक जटिलताले पनि हामीकहाँ त्यसको उपलब्धता आशाजनक थिएन । माइनस ७० डिग्री तापक्रममा भण्डारण गर्नुपर्ने प्रकृतिको थियो यो खोप । त्यसकारण खोपको मात्रा उपलब्ध भए पनि सरकारले तत्कालै त्यस्तो व्यवस्था गर्ला भनी कसैले पत्याएका थिएनन् । निराश हुने कारण यो पनि बन्यो ।

यही बीचमा अमेरिकाकै बायोटेक्नोलोजी कम्पनी मोडर्नाले बनाएको खोप ‘एम आरएनए–१२७३ को प्रभावकारिता साढे ९४ं प्रतिशत देखियो । यो बढी सुरक्षित भएरमात्र होइन यो खोपका प्राविधिक पक्ष पनि सहज देखिए । जस्तो मोडर्ना २ देखि ८ डिग्री सेल्सियसमा ३० दिनसम्म र कोठाको तापक्रममा २४ घण्टासम्म सुरक्षित राख्न सकिने भन्ने अवस्थाले यसप्रति आश बढाएको हो पहुँचका हिसाबले पनि । मोडर्नाको विज्ञप्तिमै भनिएको छ, ‘यो खोपलाई माइनस २० डिग्री सेल्सियस तापक्रममा ६ महिनासम्म सुरक्षित राख्न सकिन्छ । यो भनेको आयातदेखिका सबै पक्षमा सहज हुनु हो ।’

विज्ञहरूका अनुसार पनि यस्तो तापक्रम भनेको अहिले जे छ त्यही हो त्यसका लागि नयाँ केही गर्नै पर्दैन । केवल यसको मात्र बढीभन्दा बढी प्राप्त गर्नेमा पहल गरे पुग्छ । यो खोप अमेरिकामा आउँदो हप्तादेखि वितरण सुरु हुने बताइएको छ । अमेरिकाको फुड एन्ड ड्रग एडमिनिस्ट्रेसनबाट आपत्कालीन प्रयोगका लागि अनुमति पाएपछि यो वितरणमा आउनेछ । यसको अर्थ हो एक प्रकारले खोप सुरु भइसक्यो भने पनि हुन्छ । खोप उत्पादन र सुरक्षा आफ्ना ठाउँमा छन्, त्यसलाई उपलब्ध गराउने सरकारको पहल महत्वको विषय हो । त्यसले नै आफ्ना नागरिकसँग सरकारको सुसम्बन्ध जोडाउँछ । विगतकै जस्तो यस्ता सम्वेदनशील विषयमा पनि कसैलाई लाभ पु¥याउने नियतले काम गर्न थालियो भने यो विषय डरलाग्दै हुनेछ ।

यति बेलाको महत्वपूर्ण विषय हो संसारभर जहाँ उत्पादान भएका हुन्, ती खोप बजारमा आउनासाथ आम नेपालीले पाउनसक्ने वातावरण बनाएको भन्ने सन्देश सरकारले दिनसकेको छैन । सरकारी अधिकारीका अनुसार विश्वव्यापी कोभिड–१९ भ्याक्सिन पहुँच (कोभाक्स) को निरन्तर सम्पर्कमा रहेको अवस्थाचाहिँ छ  । कोभाक्स गरिब र धनी सबै मुलुकलाई प्रभावकारी खोप सुनिश्चित गर्ने व्यवस्था गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय निकाय हो ।

तर यतिले मात्रै नपुग्न सक्तछ । कोरोनाका सुरु बेलामा एउटा देशका लागि पठाइएको वस्तु अर्कै देशमा पुगेका उदाहरण छन् । खोप भनेको प्रत्यक्ष जीवनमरणसँग जोडिएको विषय भएको हुँदा त्यसबेलाका परीक्षण प्रविधिभन्दा खोपको डोजमा झनै बढी हारालुछ हुने अवस्था हुन्छ सुरुका दिनमा ।

विज्ञहरूका अनुसार कोभिड–१९ विरुद्घको खोपको प्रभावकारिता ९५ प्रतिशतसम्म देखिनु एकदमै सकारात्मक हो, सामान्य इन्फ्लुएन्जा विरुद्घको खोपको प्रभावकारिता ४० देखि ६० प्रतिशतसम्म हुन्छ , दादुराका दुई खोप ९७ प्रतिशतसम्म प्रभावकारी छन्, कोभिड–१९ को ९५ प्रतिशत प्रभावकारी देखिएको अवस्था एक प्रकारले जीवन रक्षाका लागि ठूलो कडी हो भन्ने यो आफैँ एउटा जानकारी भइरहेको अवस्था छ ।

यसको अर्थ हो खोप बनिसक्यो । खालि अब यसको प्राप्तिमा सरकारको पहल कस्तो हुन्छ भन्ने हो । विभिन्न जानकारीअनुासर हाल विश्वभरि कोभिड–१९ विरुद्घ २ सय १२ खोप उत्पादनमा काम भइरहेको छ । यसमध्ये ४८ खोपको क्लिनिकल परीक्षण भइरहेको छ । तीमध्ये ११ खोपको अन्तिम परीक्षण भइरहेको छ । यसको अर्थ हो यी परीक्षणहरू सफल भए भने खोपका मात्राहरू बढ्छन् नै । यतिबेला छिमेकी देश भारत र चीनका परीक्षण पनि अन्तिम चरणमा पुगेका छन् । बताइएअनुसार चीनले तयार पारेका कोरोनाविरुद्धका चार खोप अन्तिम परीक्षणमा छन् ।

रुसको स्पुतनिक तेस्रोचरण पार गरिसकेको खोप हो । यसले पनि ९२ प्रतिशत सफल भएको बताएको छ । यो खोप त दुई महिनाअघि नै नेपालका लागि २ करोड ५० लाख डोज उपलब्ध गराउने भनी चर्चामा आएका थियो । विज्ञहरूले गरको अनुमानअनुसार करिब ४ करोड हाराहारीमा डोज उपलब्ध भयो भने सबैले पाउनेछन् । अहिलेसम्म सफल भएका यी खोपहरू हप्ता/दुई हप्ता बिराएर दुई डोज दिनुपर्ने खालका छन् ।

यी सबैले बताउँछन् अबको युग भ्याक्सिनको हो । त्यो प्राप्त गर्न र सहज वितरण गर्न सरकारले कस्तो मापदण्ड बनाएको छ भन्नेमा पनि धेरै कुरा निर्भर हुन्छ । विगतमा के देखियो भने अन्तिममा आएर सरकारले हात उठाउने कामा भयो । जस्तो कोरोनाको संक्रमण जुनबेला व्यापक भयो र त्यो झनै बढ्दै गइरहेको बेला साधनस्रोतले भ्याएन भनेर परीक्षण र उपचारबाटै हात झिकेका उदाहरण केही दिनअघिका मात्र हुन् । स्वाभाविक छ खोपको उपलब्धता जो कोहीको पनि चाहना हुन्छ । यो एकैपटक दुर्गम सुगम सबैतिर पुग्नुपर्छ । त्यसका बारे सरकारका योजना कस्ता छन् भन्ने कतै प्रकट भएको छैन । यसले पनि खोप निर्माण भएको उत्साहसँगै तत्काल उपलब्ध हुने नहुने शंकाले निराशा बढिरहेको अवस्था छ ।