विश्व रेडक्रस दिवस र नेपाल

काठमाडौं । प्रत्येक वर्षको मे ८ तारिखमा विश्व रेडक्रस दिवस मनाइन्छ । यो रेडक्रसको अन्तर्राष्ट्रिय समिति (आईसीआरसी)का संस्थापक र पहिलो नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता हेनरी ड्युनान्टको जन्मजयन्तीको रूपमा पनि मनाइन्छ । यो दिन नेपालको रेडक्रस सोसाइटी (एनआरसीएस)लगायत विश्वका एक सय ९२ सदस्यहरू राष्ट्रिय समाजहरूको रेडक्रस र रेड क्रिसेन्ट आन्दोलनको नेटवर्कलाई एकसाथ ल्याएर मानवीय कार्यको विश्वव्यापी उत्सवमा सहभागी भएका छन् । यसरी सन् २०२४ मा विश्व रेडक्रस दिवस नेपालमा मानवीय कार्यका उपलब्धिहरू र चुनौतीहरूका साथै विश्वमा रेडक्रस आन्दोलनको प्रभावको व्यापक सन्दर्भमा प्रतिबिम्बित गर्ने अवसर पनि हो ।

विश्व रेडक्रस दिवसले मानवीय सहयोगमा धेरै उद्देश्यहरू पूरा गर्दै आएको छ । जसमा हेनरी ड्युनान्टको विरासतलाई सम्मान गर्दै, मानवीय सिद्धान्तहरू प्रवद्र्धन गर्दै र स्वयंसेवकहरूको अथक कामलाई मान्यता दिन सधैं तयार रहेको छ । यो निरन्तर आवश्यकताहरू र विपद्को प्रतिक्रियामा, स्वास्थ्य र सुरक्षा प्रवद्र्धन गर्न र कमजोर समुदायहरूलाई समर्थन गर्न रेडक्रस र रेडक्रिसेन्टले खेल्ने महत्वपूर्ण भूमिकाको बारेमा चेतना जगाउने दिन पनि हो । फलतः सन् २०२४ मा, यो दिनले थप महत्व लिन्छ, किनकि विश्वले कोभिड–१९ महामारीबाट पुनः प्राप्ति गर्न जारी राखेको छ  । जसमा जलवायु परिवर्तन, प्राकृतिक प्रकोप, द्वन्द्व र अन्य मानवीय संकटलगायत नयाँ र जारी चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ । जसमा रेडक्रस र रेडक्रिसेन्ट आन्दोलन, यसको विश्वव्यापी पहुँचमार्फत, जीवन बचाउने सहायता प्रदान गर्ने र मानवीय सिद्धान्तहरूको वकालत गर्दै यी प्रयासहरू अगाडि बढिरहेकोछ । यसै क्रममा भन्ने हो भने सन् १९६३ मा स्थापना भएको नेपाल रेडक्रस सोसाइटी नेपालको एक अग्रणी मानवीय संस्था पनि हो । यो रेडक्रस र रेडक्रिसेन्ट सोसाइटीज (आइएफआरसी)को अन्तर्राष्ट्रिय महासंघको हिस्सा रहेको संस्था पनि हो । यसले विपद् प्रतिक्रिया, स्वास्थ्य सेवा, रक्तदान र सामुदायिक लचिलोपन कार्यक्रमहरूमा एक महत्वपूर्ण सहयोग गर्दै आएको छ । यस एनआरसीएससँग नेपालका ७७ जिल्लाहरूमा काम गर्ने स्वयंसेवक र कर्मचारीहरूको विशाल नेटवर्क स्थापना भएको छ । जसले गर्दा अतिजोखिममा परेका समुदायहरूले उनीहरूलाई सबैभन्दा बढी आवश्यक पर्दा सहायता प्राप्त गर्ने कुरा सुनिश्चित गर्दछ ।

हाम्रो देशको प्राकृतिक प्रकोप, विशेषगरी भूकम्प, पहिरो र बाढीको जोखिममा रहेको मुलुक पनि हो । यसमा एनआरसीएसले सरकारी एजेन्सीहरू, अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरू र स्थानीय समुदायहरूसँग नजिकबाट काम गर्दै, विपद् प्रतिक्रिया र तयारीमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । जसलाई सरसर्ती हेर्ने हो भने विनाशकारी भूकम्पले विभिन्न समयमा देशमा मानवीय धनजनको नोक्सान भएको छ । जसमा एनआरसीएसले राष्ट्रमा मानवीय सेवाको लामो र विशिष्ट इतिहासको गर्व गर्छ । जसमा सन् १९३४, १९९० र २०१५ को विनाशकारी भूकम्पमा सहायता उपलब्ध गराउने भूमिकादेखि लिएर विपद् पूर्वतयारी, रक्तदान र सामुदायिक विकासमा जारी प्रयाससम्म एनआरसीएसले नेपाली जनताको आवश्यकताको समयमा निरन्तर साथ दिएको छ । यी विभिन्न कालखण्डपछि, एनआरसीएसलले आपतकालीन राहत, चिकित्सा सहायता, र पुनर्निर्माण प्रयासहरूको लागि सहयोग प्रदान गर्यो । त्यसबेलादेखि एनआरसीएसले समुदायमा आधारित विपद् जोखिम न्यूनीकरण र स्थानीय स्वयंसेवकहरूलाई प्रशिक्षणमा केन्द्रित गर्दै विपद् प्रतिक्रियाको लागि आफ्नो क्षमतालाई सुदृढ गर्न जारी राखेको छ । वस्तुतः त्यसैगरी सन् २०२४ मा एनआरसीएस सक्रियरूपमा विपद् तयारी कार्यक्रमहरूमा संलग्न छ । जसलेगर्दा प्रारम्भिक चेतावनी प्रणाली, सामुदायिक लचिलोपन र प्रकोप प्रतिक्रिया प्रशिक्षणमा जोड दिँदै आएको छ । जसमा जलवायु परिवर्तन र प्राकृतिक प्रकोपको प्रभावले समुदायका लागि गम्भीर परिणाम ल्याउन सक्ने देशमा यी प्रयासहरू महत्वपूर्ण रहेका छन् । यसमा खासगरीकन एनआरसीएसले स्वास्थ्य सेवाहरूमा पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ, विशेषगरी रक्तदान र ट्रान्सफ्युजनमा समावेश रहेको छ । यस संस्थाले चिकित्सा आपतकालीन र नियमित प्रक्रियाहरूको लागि सुरक्षित रगतको स्थिर आपूर्ति सुनिश्चित गर्दै देशभर रक्त बैंकहरू सञ्चालन गर्छ । यसर्थ एनआरसीएसले रक्तदानको बारेमा चेतना जगाउन, स्वेच्छिक दाताहरूलाई प्रोत्साहित गर्न र रगत उत्पादनहरूको गुणस्तर र सुरक्षा सुनिश्चित गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । त्यस्तैगरी एनआरसीएसले आफ्नो विभिन्न कार्यक्रमहरूमार्फत स्वास्थ्य र सुरक्षा प्रवद्र्धन गर्न जारी राख्छ । जसमा प्राथमिक उपचार तालिम, स्वास्थ्य, शिक्षा, वृद्ध र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूजस्ता कमजोर समूहहरूका लागि समर्थन समावेश छ । जुन विगतमा भएको कोभिड–१९ महामारीले जनस्वास्थ्यको महत्वलाई प्रकाश पारेको छ । एनआरसीएस खोप अभियानहरू, स्वास्थ्य जाँचहरू र सामुदायिक स्वास्थ्य शिक्षाको अग्रभागमा रहेको छ । जसमा एनआरसीएस लचिलो समुदायहरू निर्माण गर्न र सामाजिक समावेशीकरण प्रवर्द्धन गर्न प्रतिबद्ध छ । यसको समुदायमा आधारित कार्यक्रमहरूमार्फत, संस्थाले लैङ्गिक समानता, युवा सशक्तीकरण, र सीमान्तकृत समूहहरूको लागि समर्थनजस्ता मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्छ । यी कार्यक्रमहरूले थप समावेशी समाज सिर्जना गर्ने लक्ष्य राखेका छन् जहाँ सबैलाई फस्टाउने अवसर छ । जसमा हेर्ने हो भने एनआरसीएसले लचिलो समुदायहरू निर्माणमा उनीहरूको महत्वपूर्ण भूमिकालाई मान्यता दिँदै आफ्ना कार्यक्रमहरूमा युवा र महिलाहरूलाई संलग्न गराउने कुरामा ध्यान केन्द्रित गरिरहेको छ । यी समूहहरूलाई सशक्तिकरण गरेर एनआरसीएसले दिगो परिवर्तन सिर्जना गर्न र मानवीय प्रयासहरू दिगो र प्रभावकारी छन् भनी सुनिश्चित गर्न खोज्छ ।

विश्व रेडक्रस र रेड क्रिसेन्ट आन्दोलनको विश्वव्यापी प्रभाव तथा आन्दोलनलाई अवलोकन गर्ने हो भने संसारको सबैभन्दा ठूलो मानवीय नेटवर्क हो । यसको कार्यक्रम लगभग सबै देशहरूमा एकसाथ लागू भइसकेको अवस्था छ । यसले मानवता, निष्पक्षता, तटस्थता, स्वतन्त्रता, स्वेच्छिक सेवा, एकता र विश्वव्यापीताका आधारभूत सिद्धान्तहरूअन्तर्गत काम गर्छ । यी सिद्धान्तहरूले आन्दोलनको कामलाई मार्गदर्शन गर्छ । यसले सुनिश्चित गर्छ कि यो भेदभावविना सहायता प्रदान गर्नमा केन्द्रित रहन्छ । जुन सन् २०२४ मा आएर रेडक्रस र रेड क्रिसेन्ट आन्दोलनले द्वन्द्व, जलवायु परिवर्तन र स्वास्थ्य संकटसहित नयाँ र जारी चुनौतीहरूको सामना गर्छ । यी चुनौतीहरूको जवाफ दिने आन्दोलनको क्षमता यसको लचिलोपन र अनुकूलन क्षमताको प्रमाण हो । जसमा भन्ने नै हो भने विश्व रेडक्रस दिवसले आन्दोलनको प्रभाव र यसको मानवीय कार्य जारी राख्नुको महत्वपूर्णरूपमा कार्य गर्छ । यसको अर्को महत्वपूर्ण पहल एनआरसीएसले रक्तदान कार्यक्रम पनि हो । मूलतः राष्ट्रले सुरक्षित रगतको निरन्तर अभावको सामना गरिरहेको छ । यो एनआरसीएसले देशभर रगत सङ्कलन र वितरणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । जसमा भन्ने नै हो भने सचेतना अभियानहरू र मोबाइल रक्तदान शिविरहरूमार्फत, एनआरसीएसलले स्वेच्छिक रक्तदानलाई प्रोत्साहन गर्छ । जसले गर्दा जीवन बचाउने कार्य जसले खाँचोमा परेकाहरूका लागि यो महत्वपूर्ण स्रोतमा पहुँच सुनिश्चित गर्दछ । यसको अलवा एनआरसीएसले दीर्घकालीन आवश्यकताहरूलाई सम्बोधन गर्ने सामुदायिक विकास परियोजनाहरूको महत्वलाई पनि मान्यता दिन्छ । यसमा खासगरीकन विद्यालय र अस्पतालहरू निर्माण गर्नेदेखि लिएर जीविकोपार्जनका पहलहरू र सरसफाइ कार्यक्रमहरूलाई प्रवर्द्धन गर्न, एनआरसीएसलले समुदायहरूलाई सशक्त बनाउन र थप लचिलो भविष्य निर्माण गर्न प्रयास गर्छ ।

निष्कर्षमा भन्नुपर्दा विश्व रेडक्रस दिवस रेडक्रस र रेड क्रिसेन्ट आन्दोलनलाई चलाउने मानवीय भावनाको उत्सव हो । यी संस्थाहरूद्वारा मूर्त मानवीय सेवाको लागि अटल प्रतिबद्धताको उत्सव सम्झनामा मनाइन्छ । साथै, नेपाल रेडक्रस सोसाइटीले गरिरहेको महत्वपूर्ण कार्यलाई प्रतिबिम्बित गर्ने अवसर पनि हो । यी विपद् प्रतिक्रिया र स्वास्थ्य सेवादेखि सामुदायिक लचिलोपन र सामाजिक समावेशीकरणसम्म एनआरसीएसले मुलुकको सबैभन्दा जोखिममा परेका समुदायहरूलाई सहयोग गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । हामीले यस दिनलाई मनाउने क्रममा हामीले यो कामलाई सम्भव बनाउने स्वयंसेवक, कर्मचारी र समर्थकहरूको अथक प्रयासलाई सम्झनुपर्छ । अतः तिनीहरूको समर्पण र मानवीय सिद्धान्तहरूप्रति प्रतिबद्धताले हामी सबैलाई अझ राम्रो, अधिक दयालु संसारमा योगदान गर्न प्रेरित गर्छ ।