अन्तर्राष्ट्रिय जैविक विविधता दिवस र नेपाल
सन्दर्भ: अन्तर्राष्ट्रिय जैविक विविधता दिवस
विश्वनाथ खरेल २०८१, जेठ ९ ११:१० 
काठमाडौं । जैविक विविधता भन्नाले पृथ्वीमा जीवनको विविधता, हामीलाई खाना, स्वच्छ पानी, हावा र अन्य अनगिन्ती स्रोतहरू प्रदान गर्ने प्राकृतिक प्रणालीहरूलाई दिगो बनाउनको लागि महत्वपूर्ण छ । यसमा खासगरीकन जैविक विविधताको महत्वबारे चेतना जगाउन र यसको दिगो प्रयोगलाई प्रवर्द्धन गर्न संयुक्त राष्ट्र संघले मे २२ तारिखलाई अन्तर्राष्ट्रिय जैविक विविधता दिवसको रूपमा घोषणा गरेको छ । यो वार्षिक कार्यक्रम जैविक विविधताका मुद्दाहरूको बुझाइ र जागरूकता बढाउने उद्देश्यका गतिविधिहरूका साथ विश्वव्यापीरूपमा मनाइन्छ । फलतः मुलुकमा, आफ्नो समृद्ध जैविक विविधताको लागि प्रसिद्ध देश, यस विश्वव्यापी उत्सवमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । यसले अन्तर्राष्ट्रिय जैविक विविधता दिवसको महत्व, राष्ट्रको जैविक विविधताको अवस्था र देशले सामना गर्ने विभिन्न संरक्षण प्रयास र चुनौतीहरूको अन्वेषण गर्दछ ।
जैविक विविधताको महत्वलाई दर्साउन यो दिवस संसारभर मनाइन्छ । यसै क्रममा सन् १९९२ मे २२ मा ब्राजिलको रियो दि जेनेरियोमा सम्पन्न पृथ्वी शिखर सम्मेलनले जैविक विविधता महासन्धि अगाडि बढाउने निर्णय गर्यो । त्यसपछि सन् १९९४ देखि मे २२ का दिन जैविक विविधता दिवस मनाउने अभ्यास थालियो । त्यसरी नै जेनेरियो सम्मेलनको निर्णयलाई सन् २००० डिसेम्बर २२ तारिखमा बसेको संयुक्त राष्ट्र सङ्घको महासभा बैठकको निर्णय नम्बर ५५ र २०१ ले थप अङ्गीकार गर्यो । यसको साथसाथै प्रत्येक वर्ष २२ मे तारिखलाई अन्तर्राष्ट्रिय जैविक विविधता दिवसका रूपमा मनाउने घोषणा भयो । त्यसयता हरेक वर्ष मे २२ तारिखका दिन विश्वभर जैविक विविधता दिवस मनाइँदै आएको हो । यो दिवसको यस वर्षको अर्थात् सन् २०२४ को जैविक विविधता दिवसको अंग्रेजी नारा भने (बी प्रार्ट अफ द प्लान) रहेको छ भने नेपालीमा भने योजनाको हिस्सा बन्नुहोस् भन्ने रहेको बुझिन्छ ।
नेपाल सानो देश भए पनि तराईको समतल क्षेत्रदेखि हिमालयका अग्लो चुचुराहरूसम्मको आफ्नो अनुपम भौगोलिक स्थिति र विविध भूगोलका कारण वनस्पति र जीवजन्तुको समृद्ध र विविध शृङ्खलाले भरीभराउ भएको छ । यस क्षेत्रमा बासस्थानमा रहेको यस विविधताले मुलुकलाई विश्वको सबैभन्दा जैविक विविधतायुक्त देशमध्ये एक हुन योगदान पुर्याउँछ । जसमा भन्ने नै हो भने देशमा लगभग छ हजार प्रजातिका भास्कुलर बोटबिरुवाहरू छन् । त्यसरी नै जसमा लगभग तीन सय १९ प्रजातिका अर्किड, २९ प्रजातिहरू रोडोडेन्ड्रन र दुई सय ८० प्रजातिका फर्नहरू छन् । त्यस्तैगरी देशमा वनस्पति जीवनको उल्लेखनीय सारणी छ । जसमध्ये धेरै स्थानीय र महत्वपूर्ण औषधीय, सांस्कृतिक र आर्थिक मूल्यका छन् । त्यसरी नै राष्ट्रको जीवजन्तुतर्फ हेर्ने हो भने दुई सय आठ प्रजातिका स्तनधारी, आठ सय ६७ प्रजातिका पन्छी, एक सय ३० प्रजातिका सरीसृप र एक सय २५ प्रजातिका माछा रहेका छन् । त्यसरी नै उल्लेखनीय प्रजातिहरूमा बंगाल बाघ, एक सिङ्गे गैंडा, रेड पाण्डा र हिउँ चितुवा समावेश छन् । तसर्थ देशको पन्छी विविधता विशेष गरी उल्लेखनीय छ । यसलाई चरा अवलोकनकर्ताहरूको लागि स्वर्ग बनाइएको छ ।
देशको इकोसिस्टमतर्फ अवलोकन गर्ने हो भने तराईका उष्णकटिबन्धीय सवाना र उपोष्णकटिबन्धीय वनदेखि लिएर हिमालयका अल्पाइन घाँस र हिउँले ढाकिएका चुचुराहरूसम्म पर्छन् । यी विविध पारिस्थितिक प्रणालीहरूले समृद्ध जैविक विविधतालाई समर्थन गर्छ र मानव कल्याणको लागि आवश्यक असंख्य पारिस्थितिकी प्रणाली सेवाहरू प्रदान गर्छ । फलतः मुलुकमा, अन्तर्राष्ट्रिय जैविक विविधता दिवस सरकारी निकायहरू, गैर–सरकारी संस्थाहरू, शैक्षिक संस्थाहरू र स्थानीय समुदायहरूद्वारा आयोजित विभिन्न कार्यक्रमहरू र गतिविधिहरूद्वारा मनाइन्छ । यी गतिविधिहरूले जैविक विविधता संरक्षण र दिगो अभ्यासबारे सचेतना प्रवर्द्धन गर्ने लक्ष्य राख्छन् । यसमा पनि सामान्य गतिविधिहरू समावेश गरिएको हुन्छ ।
१. शैक्षिक कार्यक्रमहरू: विद्यालय र विश्वविद्यालयहरूले विद्यार्थीहरूलाई जैविक विविधता र संरक्षण प्रयासहरूको महत्वबारे शिक्षित गर्न कार्यशालाहरू, सेमिनारहरू र क्षेत्रीय यात्राहरू सञ्चालन गर्छन् ।
२. सामुदायिक संलग्नता: स्थानीय समुदायहरूले रूख रोपण अभियान, सरसफाइ अभियान, र संरक्षण परियोजनाहरूमा भाग लिन्छन् ।
३. नीति संवाद: जैविक विविधता संरक्षणका लागि नीतिहरू तर्जुमा र प्रवद्र्धन गर्न छलफल र बहसहरू गरिन्छ ।
४. सांस्कृतिक उत्सवहरू: सांस्कृतिक कार्यक्रम र प्रदर्शनीहरूले स्थानीय संस्कृति र जैविक विविधताबीचको सम्बन्धलाई हाइलाइट गर्छ ।
नेपालमा जैविक विविधता संरक्षणका प्रमुख प्रयासहरू:
मुलुकले आफ्नो जैविक विविधता संरक्षणका लागि महत्वपूर्ण प्रयासहरू गरेको छ । यी प्रयासहरूमा नीतिगत उपायहरू, समुदाय–आधारित पहलहरू र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगहरूको संयोजन समावेश छ ।
क. संरक्षित क्षेत्र र राष्ट्रिय निकुञ्जहरू: राष्ट्रले १२ राष्ट्रिय निकुञ्ज, एक वन्यजन्तु आरक्ष, एक शिकार आरक्ष, छ संरक्षण क्षेत्र र १३ मध्यवर्ती क्षेत्र गरी संरक्षित क्षेत्रहरूको सञ्जाल स्थापना गरेको छ । यी क्षेत्रहरूले देशको कुल भूमि क्षेत्रको लगभग २३ दशमलव २३ प्रतिशत भूमि ओगटेको अनुमान छ । यसमा पनि उल्लेखनीय पार्कहरूमा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज, सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज र बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज समावेश छन् ।
ख. सामुदायिक वन कार्यक्रम: नेपालको सामुदायिक वन कार्यक्रम सहभागितामूलक वन व्यवस्थापनको सफल नमुना हो । यो स्थानीय समुदायलाई वन स्रोतको दिगो व्यवस्थापन र प्रयोग गर्ने अधिकार दिइएको छ । यस कार्यक्रमले वन संरक्षणमा मात्र योगदान पुर्याएको छैन तर स्थानीय समुदायको जीविकोपार्जनमा पनि सुधार भएको छ ।
ग. प्रजाति–विशेष संरक्षण कार्यक्रमहरू: नेपालले एकसिङ्गे गैँडा, बेङ्गाल टाइगर, हिउँ चितुवा र रेड पाण्डाजस्ता लोपोन्मुख प्रजातिलाई लक्षित गरी विशेष कार्यक्रम कार्यान्वयन गरेको छ । यी कार्यक्रमहरूमा बासस्थान संरक्षण, शिकार विरोधी उपायहरू र सामुदायिक संलग्नता समावेश छ ।
घ. जलवायु परिवर्तन अनुकूलन पहलहरू: जलवायु परिवर्तनका कारण जैविक विविधतामा परेको असरलाई स्वीकार गर्दै देशले विभिन्न अनुकूलन रणनीतिहरू अघि बढाएको छ । यसमा जैविक विविधता संरक्षणलाई जलवायु लचिलोपनसँग एकीकृत गर्ने इकोसिस्टममा आधारित अनुकूलन दृष्टिकोणहरू समावेश छन् ।
ङ. अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग: देशले विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्था र छिमेकी देशहरूसँग अन्तरसीमा संरक्षण पहलहरूमा सहकार्य गर्छ । तराई आर्क ल्यान्डस्केप (टीएएल) र सेक्रेड हिमालयन ल्यान्डस्केप (एसएचएल)जस्ता परियोजनाहरू त्यस्ता सहयोगी प्रयासका उदाहरण पनि हुन् ।
समग्रमा भन्नुपर्दा अन्तर्राष्ट्रिय जैविक विविधता दिवस तथा जैविक विविधताको महत्व र यसको संरक्षणका लागि आवश्यक प्रयासहरू प्रतिविम्बित गर्ने अवसर पनि हो । यो अन्तर्राष्ट्रिय जैविक विविधता दिवस मनाउने क्रममा, देशको विविध इकोसिस्टमको कदर गरौं र तिनीहरूको संरक्षणमा हाम्रो प्रतिबद्धता नवीकरण गरौं । चाहे त्यो हिमालयको मायालु हिउँ चितुवा होस् वा जीवन्त रोडोडेन्ड्रन जंगलहरू, देशको जैविक विविधता हाम्रो प्रशंसा र संरक्षण प्रयासकोयोग्य छ । यी पारिस्थितिक लाभहरूभन्दा बाहिर, जैविक विविधताले राष्ट्रको लागि ठूलो सांस्कृतिक र आध्यात्मिक महत्व राख्छ । जसलेगर्दा आदिवासी समुदायहरूको देशको समृद्ध बहुमूल्य प्रकृतिसँग गहिरो सम्बन्ध छ । जसले गर्दा तिनीहरूको परम्परागत ज्ञान प्रणाली र अभ्यासहरूमा झल्किन्छ । यसलाई अगाडि हेर्दै, मुलुकले एउटा महत्वपूर्ण चुनौतीको सामना गरिरहेको छ । जसमा जैविक विविधता संरक्षणसँग आर्थिक विकासलाई सन्तुलनमा राख्ने महत्वपूर्ण कार्य यसभित्र रहेको छ । देशको बढ्दो जनसंख्या र राम्रो जीवनस्तरको आकांक्षाले प्राकृतिक स्रोतहरूमा दबाब दिन्छ । यद्यपि, स्वस्थ र समृद्ध प्राकृतिक वातावरणविना दिगो विकास सम्भव छैन भन्ने मान्यता बढ्दै गएको छ । अतः राष्ट्रका लागि यो दिन आफ्नो समृद्ध विशाल प्राकृतिक सम्पदाहरूलाई जोगाउने मात्र होइन, आगामी चुनौतीहरूको सामना गर्ने प्रण पनि हो । जसले गर्दा वातावरण संरक्षण गर्न दरिलो तथा बलियो नीतिगत उपाय, सामुदायिक संलग्नता, शिक्षा र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको संयोजनबाट प्राप्त हुने आशा गर्न सकिन्छ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ट्याग : #Page 4
ताजा अपडेट
- काठमाडौँमा बुधबारदेखि जनसङ्ख्या र विकाससम्बन्धी छैटौँ अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन
- छोराद्वारा बुबाको हत्या
- दाङमा तोरीको उत्पादन बढ्दै
- कपिलवस्तुमा पाटेबाघको छालासहित एक व्यत्ति पक्राउ
- एनपिएलको ट्रफी सार्वजनिक
- अष्ट्रेलियाका लागि नेपाली आवासीय राजदूत पदमा चित्रलेखा यादव नियुक्त
- एनपिएलले नेपालको पर्यटन प्रवर्द्धन र युवा प्रतिभालाई उजागर गर्नेछ: प्रधानमन्त्री ओली
- सभामुख घिमिरे र कम्बोडियाका प्रधानमन्त्रीबीच भेट
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया