दिगो आर्थिक विकास, समृद्धि र पयर्टन

कुनै समय यस्तो थियो जतिबेलावन क्षेत्रलाई नेपालको प्रमुख धन मानिन्थ्यो । त्यहीभएर पनि त्यतिबेला हरियो वन नेपालको धन भन्ने भनाइ चर्चामा रहेको थियो । तर अहिले नेपालको ठूलो वन क्षेत्र मासिएको छ । बढ्दो सहरीकरण, अवस्थित बसोबास, सडक पूर्वाधार र अन्य क्षेत्रको विकास, प्राकृतिक स्रोत माथिको बढ्दो अतिक्रमण आदिले वन क्षेत्र दिनदुई गुणा रातचौगुणा मासिँदै गएको छ । वनक्षेत्र मासिएकाले पनि हुन सक्छ । अहिले हरियो वन नेपालको धन भनाइ खासै सुनिँदैन । यसको ठाउँमा अहिले पर्यटन नेपालको धनभन्ने गरेको छ ।

नेपाल प्राकृतिक सुन्दरताले भरिपूर्ण भएको र विश्व बजारमा यसको उचित बजारीकरण गर्न सकेको खण्डमा पर्यटनको ठूलो सम्भावना रहेकै कारण पनि अहिले पर्यटन नेपालको धनभन्ने गरिएको हो । किनकि आजको दिनमा नेपालको आर्थिक विकासको लागि आवश्यक पर्ने विदेशीमुद्राको आर्जन गर्ने प्रमुख स्रोत वैदेशिक रोजगारीपछि पर्यटन नै हो । त्यसकाकारण पनि नेपालको दिगो आर्थिक विकास र समृद्धिमा पर्यटन क्षेत्रको निकै ठूलो भूमिका र योगदान रहेको छ । पर्यटन नेपालका लागि विदेशीमुद्राको प्रमुख स्रोत हो । अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकहरूबाट उत्पन्न राजस्वले देशको विदेशीमुद्रा आर्जनमा महत्वपूर्ण योगदान दिएको छ ।

पर्यटन उद्योगले आतिथ्य, यातायात, ट्राभल एजेन्सीहरू र टुर अपरेटरहरूजस्ता क्षेत्रहरूमा धेरै क्षेत्रहरूमा रोजगारी सिर्जना गरेको छ ।यसले बेरोजगारी घटाउन र जीवनस्तर सुधार गर्न सहयोग गर्दै आएको छ । पर्यटकहरूको आवश्यकताले सडक, विमानस्थल, होटल र सञ्चार सञ्जालसहित पूर्वाधारको विकासलाई उत्प्रेरित गर्छ । यस्तो पूर्वाधार विकासले पर्यटक र स्थानीय बासिन्दा दुवैलाई फाइदा पुर्याएको छ । पर्यटनले नेपालको सांस्कृतिक सम्पदा, परम्परा र ऐतिहासिक स्थलहरूको संरक्षणलाई प्रोत्साहितगरेको छ । पर्यटनबाट हुने राजस्वलेप्रायःयी स्थलहरूको मर्मत र पुनस्र्थापनाकालागि रकमखर्च हुन्छ ।

नेपालका धेरै पर्यटकीय आकर्षणहरूका क्षेत्रहरू रहेका छन् । पर्यटनले यी क्षेत्रहरूमा आर्थिक गतिविधिहरूलाई प्रोत्साहित गर्न सक्छ, सहरी ग्रामीण आयको अन्तरलाई कमगर्न र सन्तुलित क्षेत्रीय विकासलाई बढावा दिन सक्छ । पर्यटन क्षेत्रले घरेलु र विदेशीलगानीदुवैलाई आकर्षित गर्छ, जसले सम्बन्धित उद्योगहरूको वृद्धि र समग्र आर्थिक विकासमा नेतृत्वगर्न सक्छ । अर्कोतर्फ पर्यटनले स्थानीय उत्पादन, खाना र अन्य उत्पादनहरूलाई प्रवर्द्धन गर्छ, स्थानीय उत्पादनहरूको बजारसम्मको पहुँच स्थापित गर्छ । इको–टुरिजम र जिम्मेवार यात्राको उदयसँगै नेपालमा पर्यटनले दिगो विकास अभ्यासहरूलाई समर्थन गर्न, वातावरणीय संरक्षण र चेतनासमेत प्रदानगर्दै आएको छ । पर्यटनले प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष रूपमा अन्य धेरै क्षेत्रहरूमा योगदान दिँदै आएको छ । पर्यटनले आवास,खाना, यातायात, मनोरञ्जन र अन्य सेवाहरूमा खर्च गरेर अर्थतन्त्रमा प्रत्यक्ष प्रभाव पारेको छ । यो खर्चले व्यवसायलाई समर्थन गर्छ र पर्यटन उद्योगमा कामदारहरूका लागि आम्दानी उत्पादन गर्छ । अर्कोतर्फ पर्यटनको अप्रत्यक्ष प्रभाव आपूर्ति शृङ्खलामा पनि हुन्छ । उदाहरणका लागिहोटल र रेस्टुरेन्टहरूलाई कृषि, खुद्राबिक्री र निर्माणजस्ता अन्य क्षेत्रहरूबाट सामान र सेवाहरू चाहिन्छ, जसले आर्थिक गतिविधिलाई व्यापकतालाई प्रोत्साहितगर्ने गरेको छ । पर्यटनले नेपालको अर्थतन्त्रलाई विविधीकरण गर्न मद्दत गर्छ, जुन कृषिमा धेरै निर्भर रहेको छ । पर्यटनको विकास गरेर, नेपालले कृषिमा आफ्नो निर्भरता कमगर्न र क्षेत्र–विशिष्ट मन्दी सामना गर्न सक्षम अधिक लचिलो आर्थिक संरचना सिर्जना गर्न सक्छ ।

ग्रामीण र अविकसित क्षेत्रहरूमा रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गरेर गरिबी निवारणमा पर्यटनले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ । पर्यटन गतिविधिहरूमा स्थानीय समुदायहरूलाई संलग्न गरेर, पर्यटनका फाइदाहरू अझ समानरूपमा वितरण गर्न सकिन्छ । सीमान्तकृत जनसंख्याको जीविकोपार्जनमा सुधार ल्याउन सकिन्छ । अर्कोतर्फ पर्यटनले प्रायःमहिलाहरूलाई रोजगारीका अवसरहरू प्रदान गर्छ, जसले अझबढी आर्थिक स्वतन्त्रता र सामाजिक सशक्तीकरणको नेतृत्वगर्न सक्छ । नेपालका महिलाहरू पर्यटन क्षेत्रमा मार्गदर्शक, शिल्पकार र उद्यमीका रूपमा बढ्दोरूपमा सहभागीभइरहेका छन् । नेपालको विश्वव्यापी छवि प्रवर्द्धनमा पनि पर्यटन क्षेत्रको निकै ठूलो भूमिका रहेको छ । पर्यटनले विश्वव्यापी मञ्चमा नेपालको छवि प्रवर्द्धनगर्न सहयोग गरेको छ । पर्यटकहरूद्वारा सकारात्मक अनुभवहरूले मौखिकप्रचारमा नेतृत्व गर्छ र अधिक पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न सक्छ । उच्च गुणस्तरीय पर्यटनले अन्तर्राष्ट्रिय कार्यक्रम र सम्मेलनहरूलाई पनिआकर्षित गर्न सक्छ, जसले देशको सकारात्मक प्रचार र आर्थिक अवसरहरूलाई अझै बढावा दिने गरेको छ ।

पर्यटन उद्योगमा दक्ष कार्यबलको आवश्यकता पर्छ, जसले शिक्षा र प्रशिक्षण कार्यक्रममा लगानी निम्त्याउँछ । मानवपुँजीको यस विकासले अर्थतन्त्रकालागि दीर्घकालीन लाभ उठाउन सक्छ, किनकि अधिक कुशलकार्यबलले अन्य क्षेत्रहरूमा पनि योगदानदिन सक्छ । यसैगरी सरकारी राजस्वको क्षेत्रमा पनि पर्यटनको निकै ठूलो भूमिका रहेको छ । पर्यटनले कर, शुल्क र अनुमतिको माध्यमबाट सरकारका लागि ठूलो मात्रामा राजस्व संकलन हुने गरेको छ । राजस्व सार्वजनिक सेवा र पूर्वाधारमा पुनःलगानीगर्न सकिन्छ, जसले समग्र आर्थिक विकासमा योगदान पुर्याउँछ । पर्यटनले बुटिक होटल, ट्राभल एजेन्सी र स्थानीय शिल्पपसलहरू जस्ता एसएमईहरूको वृद्धिलाई प्रोत्साहित गर्छ । यी उद्यमहरूले उद्यमशीलता र नवप्रवर्तनलाई बढावा दिएर आर्थिक विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ । जबकिपर्यटनले प्राकृतिक स्रोतहरूमा दबाबदिन सक्छ, यसले वातावरणीय संरक्षणलाई पनि बढावा दिन सक्छ । उदाहरणका लागिइको–टुरिजमपहलहरूले प्राकृतिक परिदृश्य र वन्यजन्तुहरूको संरक्षणका लागि प्रोत्साहन सिर्जना गर्छ, जुनपर्यटकहरूका लागि प्रमुख आकर्षणहरू हुन् । पर्यटनले सांस्कृतिक आदानप्रदान र आपसी समझदारीलाई बढावा दिन्छ, जसले विश्वव्यापी सहयोग र सांस्कृतिक प्रशंसा बढाउन सक्छ । यसले सकारात्मक सामाजिक–आर्थिक प्रभावपार्न सक्छ, नेपालको सफ्ट पावर र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध बढाउन सक्छ ।

मुलुकको दिगो आर्थिक विकासमापर्यटन क्षेत्रमायति धेरै फाइदा र योगदान रहेको भएपनि यस क्षेत्रमा धेरै चुनौतीहरू पनि रहेका छन् । पर्यटनले वातावरणीय क्षरण, सांस्कृतिक क्षरण र एकलआर्थिक क्षेत्रमा अत्यधिक निर्भरताको जोखिम जस्ता चुनौतीहरू पनि खडा गर्न सक्छ । यी जोखिमहरूलाई कमगर्न र पर्यटन आर्थिक विकासका लागि सकारात्मक शक्ति बनेको सुनिश्चित गर्न दिगो पर्यटन अभ्यासहरू हुनु आवश्यक रहेको छ । यी सबैलाई व्यवस्थापन गर्न सकेको खण्डमा पर्यटन नेपालको आर्थिक विकासमा बहुआयामिक योगदानकर्ता हुन सक्छ । जसले विभिन्न क्षेत्रहरूलाई प्रभाव पार्छ र समग्र विकासलाई बढावा दिन्छ । पर्यटनको सम्भावनालाई दिगोरूपमा उपयोग गरेर, नेपालले आफ्नो अद्वितीय सांस्कृतिक र प्राकृतिक सम्पदाको संरक्षण गर्दै आर्थिक लाभ उठाउन सक्छ । समग्रमा, पर्यटन नेपालको अर्थतन्त्रका लागि महत्वपूर्ण क्षेत्र हो, जसले विकासलाई उत्प्रेरित गर्छ, रोजगारी सिर्जना गर्छ र सांस्कृतिक तथा वातावरणीय संरक्षणलाई सहयोग गर्छ ।

तपाईको प्रतिक्रिया

Login

Label

{} [+]

Name*

Email*

Label

{} [+]

Name*

Email*

0 Comments

Oldest

Newest Most Voted

Inline Feedbacks

View all comments