नेपाली सेयरबजार, यस्ता छन् चुनौतीहरू

काठमाडौं । नेपाली सेयरबजार बुझ्नेलाई श्रीखण्ड नबुझ्ने र विनासुझ यो क्षेत्रमा प्रवेश गर्नेहरूका लागि खुर्पाको बिँड हो । अर्थात् बुझनेले कमाउँछ, नबुझ्नेले गुमाउँछ । त्यही भएर पनि हुन सक्छ, तत्कालीन प्रधानमन्त्री डा बाबुराम भट्टराईले सेयरबजारलाई तास अर्थात् जुवाको घरको संंज्ञा दिएका थिए ।

नेपालमा सेयरबजारलाई नियमन गर्ने निकाय नेपाल धितोपत्र बोर्ड हो भने सेयर कारोबारलाई सञ्चालन गर्ने निकाय नेपाल स्टक एक्सचेन्ज लिमिटेड (नेप्से) हो । आजको दिनमा यी दुई निकायको समन्वयकारी भूमिका नेपालको सेयरबजारमा चल्दै आएको छ । चालू आर्थिक वर्षको जेठ मसान्तसम्ममा नेपाल स्टक एक्सचेन्ज लिमिटेडमा सूचीकृत कम्पनीहरूको संख्या दुई सय ७० रहेको छ । सूचीकृत कम्पनीहरूमध्ये एक सय ३२ वटा बैंक तथा वित्तीय संस्था र बीमा कम्पनी रहेका छन् भने ९१ जलविद्युत् कम्पनी, २२ उत्पादन तथा प्रशोधन उद्योग, सात वटा होटल, सात वटा लगानी कम्पनी, चार वटा व्यापारिक संस्था र सात वटा अन्य समूहहरू रहेका छन् । २०८० जेठमा सूचीकृत कम्पनीहरूको संख्या दुई सय ५४ रहेको थियो । सूचीकृत कम्पनीहरूमध्ये बैंक तथा वित्तीय संस्था र बीमा कम्पनीको धितोपत्र बजार पुँंजीकरणको हिस्सा ५८ दशमलव तीन प्रतिशत रहेको छ । त्यसैगरी जलविद्युत् कम्पनीको हिस्सा १५ प्रतिशत, लगानी कम्पनीको हिस्सा सात दशमलव दुई प्रतिशत, उत्पादन तथा प्रशोधन उद्योगको हिस्सा छ दशमलव सात प्रतिशत, होटेलको हिस्सा दुई दशमलव नौ प्रतिशत, व्यापारिक संस्थाको हिस्सा शून्य दशमलव पाँच प्रतिशत तथा अन्य समूहका कम्पनीहरूको हिस्सा नौ दशमलव चार प्रतिशत रहेको छ ।

नेपाल स्टक एक्सचेन्ज लिमिटेडमा २०८१ जेठ मसान्तमा सूचीकृत आठ अर्ब ३१ करोड सेयरको चुक्ता मूल्य आठ खर्ब २३ अर्ब ३१ करोड रहेको छ । आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को एघार महिनामा ८६ अर्ब ८१ करोड बराबरको साधारण सेयर, २१ अर्ब ९८ करोड बराबरको बोनस सेयर, २१ अर्ब १७ करोड बराबरको हकप्रद सेयर र तीन करोड बराबरको एफपीओ गरी कुल एक खर्ब २९ अर्ब ९८ करोड बराबरको थप धितोपत्र सूचीकृत भएका छन् । यस अवधिमा नेपाल धितोपत्र बोर्डले नौ अर्ब ८० करोड बराबरको साधारण सेयर, छ अर्ब दुई करोड बराबरको डिबेन्चर, पाँच अर्ब ४६ करोड बराबरको हकप्रद सेयर र चार अर्ब ७० करोड बराबरको म्युचुअल फन्ड गरी कुल २५ अर्ब ९८ करोड बराबरको धितोपत्र सार्वजनिक निष्काशनका लागि अनुमति दिएको छ । २०८० जेठ मसान्तमा दुई हजार ४२ दशमलव शून्य सात विन्दुमा रहेको नेप्से सूचकाङ्क २०८१ जेठ मसान्तमा दुई हजार एक सय १२ दशमलव ३० विन्दुमा कायम भएको छ । २०८१ जेठ मसान्तमा धितोपत्र बजार पुँजीकरण ३३ खर्ब ४९ अर्ब ४८ करोड रुपैयाँ कायम भएको छ । २०८० जेठ मसान्तमा बजार पुँजीकरण २९ खर्ब ८६ अर्ब २० करोड रहेको थियो । सेयरबजारको पछिल्लो यो तथ्याङ्कलाई हेर्दा पनि नेपालको समग्र आर्थिक विकासमा सेयरबजारको कुन हदसम्मको योगदान रहन्छ, राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा सेयरबजारको योगदान कुन हदसम्म रहेको छ, प्रष्ट हुन्छ । यही प्रष्टताका बाबजुत पनि यो क्षेत्रमा डा भट्टराईले भनेजस्तै धेरै समस्या र बेथितिहरू रहेका छन् ।

आजको दिनमा नेपालको सेयरबजारमा केही मुठ्ठीभरका ठूला लगानीकर्ताहरूले आफ्नो स्वार्थअनुसार चलाई रहेका छन् । उनीहरूले बजारबाट ठूलो मात्रामा सेयर उठाउँदा माग र आपूर्तिको श्रृङ्खला नै अवरुद्ध बनाएर मूल्य घटाउँछन् भने सेयर बेच्दा विभिन्न तिकडम गरेर मूल्य बढाउँछन् । यसरी नैं नेपालको सेयरबजार चल्दै आएको छ । यीबाहेकका अन्य कारणहरूले पनि नेपालको सेयरबजारमा उतारचढाव आउने गरेको छ । बजारमा पर्याप्त तरलताको अभाव छ, जसले गर्दा सेयरको मूल्यमा उल्लेखनीय असर नपार्दै सेयर किन्न र बेच्नमा कठिनाइहरू भइरहेका छन् । अर्कोतर्फ नियम र नीतिहरूमा बारम्बार परिवर्तनहरू हुन्छन्, जसले लगानीकर्ताहरूका लागि अनिश्चितता सिर्जना गरेको छ । बजारले वित्तीय साधनहरूको सीमित दायरा प्रदान गर्छ, अधिकांश लगानीकर्ताहरू इक्विटी सेयरहरूमा केन्द्रित छन्, डेरिभेटिभ वा बन्डजस्ता विविधीकरण विकल्पहरूको अभाव रहेको छ ।

अहिले पनि धेरै लगानीकर्ताहरूमा सेयरबजारको बारेमा उचित ज्ञान र चेतनाको अभाव रहेको छ । जसले गर्दा अन्जान लगानीका निर्णयहरू हुने गरेका छन् । सेयरबजारलाई समर्थन गर्ने प्राविधिक पूर्वाधार पुरानो भएको छ, जसले व्यापारमा ढिलाई हुने गरेको छ । अर्कोतर्फ राजनीतिक अस्थिरता–नेपालमा बारम्बार हुने राजनीतिक परिवर्तन र अस्थिरताले लगानीकर्ताको विश्वास र बजार स्थिरतालाई असर गर्दे आएको छ । मुद्रास्फीति र बेरोजगारीजस्ता मुद्दासहित नेपालको समग्र आर्थिक अवस्थाले सेयरबजारलाई प्रभावित पार्दै आएको छ । नेपाली स्टक एक्सचेन्जमा धेरै वटा कम्पनीहरूमा संस्थागत सुशासनको कमी रहेको छ । जसले गर्दा लगानीकर्ताहरूमा पारदर्शिता र विश्वासको कमी आएको छ । अर्कोतर्फ भित्री व्यापार (इन्साइडर ट्रेडिङ) र बजार हेरफेरका उदाहरणहरू रिपोर्ट गरिएको छ । यसले बजारको निष्पक्षता र अखण्डतालाई कमजोर पार्दै आएको छ ।

नेपालको समग्र बजार आकार अपेक्षाकृत सानो छ, सूचीबद्ध कम्पनीहरू र लगानीकर्ताहरूको सीमित संख्याको साथ, विकास र अवसरहरू सीमित गर्दै आएको छ । विदेशी लगानीमाथि प्रतिबन्धले नेपाली सेयर बजारमा अन्तर्राष्ट्रिय पुँजीको प्रवाहलाई सीमित पारेको छ । जसले सम्भावित वृद्धि र तरलता घटाएको छ । अर्कोतर्फ बजारको स्थिरता र दीर्घकालीन विकासका लागि आवश्यक म्युचुअल फन्ड, बीमा कम्पनी र पेन्सन फन्डजस्ता संस्थागत लगानीकर्ताको सहभागिताको अभाव रहेको छ । पुँजीगत लाभ र लाभांशसँग सम्बन्धित कर नीतिहरू जटिल र बोझिलो हुन सक्छन्, लगानीलाई निरुत्साहित गर्ने गरेको छ । विभिन्न लगानीकर्ताहरूका लागि कुन जानकारी उपलब्ध छ भन्नेबीचमा प्रायः अन्तर हुन्छ, जसले केहीका लागि अनुचित लाभ र अरूका लागि खराब लगानी गर्न प्रोत्साहित गर्ने किसिमको अभ्यासहरू समेत नेपाली सेयरबजारमा हुने गरेको छ ।

अर्कोतर्फ नेपाली जनतामा सामान्य वित्तीय साक्षरता समेतको कमी रहेको छ । जसले सेयरबजारमा व्यापक सहभागितालाई रोक्दै आएको छ । ब्रोकरेज सेवाहरूको गुणस्तर र विश्वसनीयता केही कमी कमजोरीहरू रहेका छन् भने सेटलमेन्ट प्रक्रियाहरू ढिलो र बोझिल रहेको छ । जसले व्यापारको जोखिम र लागत बढाउँदै आएको छ । यी सबै चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न नियामक ढाँचामा सुधार, बजार पूर्वाधार वृद्धि, लगानीकर्ता शिक्षालाई बढावा र अधिक पारदर्शिता र कर्पोरेट प्रशासनलाई प्रोत्साहित गर्ने प्रणालीगत सुधारहरू गर्नु आवश्यक रहेको छ । यी मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्न सरकार, नियामक निकायहरू र बजार सहभागीहरूबाट अधिक स्थिर र कुशल बजार सिर्जना गर्न समन्वित प्रयासहरू आवश्यक रहेको छ ।

तपाईको प्रतिक्रिया

Login

Label

{} [+]

Name*

Email*

Label

{} [+]

Name*

Email*

0 Comments

Oldest

Newest Most Voted

Inline Feedbacks

View all comments