किन कमजोर छ विश्व बजारमा नेपाली मुद्रा ?

काठमाडौँ । नेपाली मुद्राको भारतीय मुद्रासँग स्थिर विनिमय दर रहेको छ । यसो भन्नुको अर्थ भारतीय रुपैयाँ एक सय खरिद गर्नको लागि एक सय ६० नेपाली रुपैयाँ भुक्तानी गर्नुपर्छ । अमेरिकी डलर, क्यानेडियन डलर, पाउन्ड, जापानी ऐन, स्विस, क्रोनर, चिनियाँ युयान, कतारी रियालको त कुरै छाडौँ । सबैसँगै नेपाली मुद्रा कमजोर रहेको छ । नेपाली मुद्रा नेपाली रुपैयाँ (एनपीआर)लाई विभिन्न कारणले अमेरिकी डलर (युएसडी)जस्ता विश्वका प्रमुख मुद्राहरूको तुलनामा निकै नै कमजोर मानिन्छ । किन त ? यसका धेरै कारणहरू रहेका छन् । यो लेखमा हामी नेपाली मुद्रा विश्व बजारमा कमजोर हुनुका पछाडिका केही तथ्यहरू केलाउँछौँ ।

व्यापारघाटा: नेपालले प्रत्येक वर्ष निर्यातभन्दा आयात धेरै गर्छ । जसले गर्दा ठूलो व्यापार घाटा हुन्छ । यसले मुद्रामा दबाब दिन्छ किनभने आयातका लागि भुक्तानी गर्न निर्यातबाट कमाएको भन्दा बढी विदेशी मुद्रा चाहिन्छ ।

रेमिट्यान्समा निर्भरता: नेपाल विदेशमा रहेका नेपाली कामदारको रेमिट्यान्समा धेरै निर्भर रहेको छ । जुन विदेशी मुद्राको प्रमुख स्रोत हो । यस प्रवाहले अर्थतन्त्रलाई सहयोग गर्न मद्दत गर्दा, यसले देशलाई विश्वव्यापी रोजगार बजारजस्ता बाह्य आर्थिक अवस्थाका लागि असुरक्षित बनाउँछ । तर यसले गर्दा पनि नेपाली मुद्रा विश्व बजारमा कमजोर बनाएको हो ।

विदेशी मुद्राको सञ्चिति कम हुनु: नेपालको विदेशी मुद्रा भण्डार यसको आवश्यकताको आधारमा तुलनामा तुलनात्मकरूपमा कम छ, जसले मुद्रालाई विश्व बजारमा उतारचढावको जोखिममा पार्छ ।

सीमित औद्योगिक आधार: नेपालसँग सानो औद्योगिक आधार र सीमित निर्यात रहेको छ । जसले देशको विदेशी मुद्रा कमाउने क्षमतालाई सीमित गर्छ । यसले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा एनपीआरको मागलाई सीमित पार्छ, यसको कमजोरीमा योगदान पुर्याउँछ ।

मुद्रास्फीति: अमेरिका वा युरोजोनमा रहेका देशहरूको तुलनामा नेपालमा उच्च मुद्रास्फीति दरले एनपीआरको क्रय शक्तिलाई घटाउन सक्छ, जसले गर्दा यो तुलनामा कमजोर हुन्छ ।

आर्थिक र राजनीतिक अस्थिरता: राजनीतिक अस्थिरता र शासनका चुनौतीहरूले ऐतिहासिकरूपमा आर्थिक नीति र लगानीकर्ताहरूको विश्वासलाई प्रभाव पारेको छ, जसले मुद्रालाई अझ कमजोर बनाएको छ ।

भारतीय रुपैयाँ: नेपाली रुपैयाँ एक निश्चित विनिमय दरमा भारतीय रुपैयाँ (आईएनआर)सँग जोडिएको छ । प्रमुख विश्वव्यापी मुद्राहरूको तुलनामा आईएनआर आफैँ अपेक्षाकृत कमजोर भएकाले, यो पेगले एनपीआरको शक्तिलाई सीमित गर्छ ।

कम उत्पादकत्व र आर्थिक विविधीकरण: नेपालको अर्थतन्त्र धेरै विविधीकृत छैन, कृषिमा धेरै निर्भर छ, जुन प्रायः औद्योगिक वा सेवा क्षेत्रको तुलनामा कम उत्पादक हुन्छ । प्रमुख क्षेत्रहरूमा कम उत्पादकताले आर्थिक वृद्धिलाई सीमित पार्छ र मुद्रालाई कमजोर पार्छ ।

सीमित विदेशी लगानी: नेपाल प्रत्यक्ष विदेशी लगानीको अपेक्षाकृत कम स्तर आकर्षित गर्छ । एफडीआईले सामान्यतया विदेशी पुँजी ल्याएर देशको मुद्रालाई बलियो बनाउँछ । तर महत्वपूर्ण एफडीआईविना नेपालको मुद्रा कमजोर रहन्छ ।

ऋणको स्तर: नेपालले विदेशी ऋण लिएको छ, जुन अमेरिकी डलरजस्ता बलियो विदेशी मुद्रामा तिर्नुपर्छ । यो ऋण पूरा गर्न नेपालले आफ्नो कमजोर मुद्रालाई बलियो मुद्रामा बदल्न आवश्यक छ, जसले एनपीआरमा थप दबाब सिर्जना गर्छ ।

पर्यटन अस्थिरता: पर्यटन नेपालका लागि विदेशी मुद्राको एक महत्वपूर्ण स्रोत भए पनि यो अत्यधिक अस्थिर र विश्वव्यापी घटनाहरू, प्राकृतिक प्रकोप र राजनीतिक स्थिरताका लागि संवेदनशील छ । पर्यटनमा उतारचढावले प्रत्यक्षरूपमा विदेशी मुद्रा आयलाई असर गर्छ र यसरी मुद्राको शक्तिलाई असर गर्छ ।

सीमित मौद्रिक नीति उपकरणहरू: नेपालको केन्द्रीय बैंक नेपाल राष्ट्र बैंकसँग विनिमय दरलाई प्रभाव पार्ने सीमित उपकरणहरू छन् । भारतीय मुद्राका कारण केन्द्रीय बैंकको ब्याजदरहरू समायोजन गर्ने वा एनपीआरलाई बलियो बनाउन मौद्रिक नीतिहरू कार्यान्वयन गर्ने क्षमता सीमित छ ।

कालोबजार र अनौपचारिक अर्थव्यवस्था: कालो बजार र ठूलो अनौपचारिक अर्थतन्त्रको अस्तित्वले समानान्तर बजारहरू सिर्जना गरेर आधिकारिक मुद्रालाई कमजोर पार्न सक्छ जहाँ एनपीआर विभिन्न, प्रायः कम अनुकूल, दरहरूमा कारोबार गरिन्छ । यसले मुद्रामा विश्वास कम गर्न र यसको कमजोरीमा योगदान गर्न सक्छ ।

भू–राजनीतिक कारकहरू: नेपाल एउटा भू–परिवेष्ठित देश हो, व्यापार र पारवहनका लागि भारतमा धेरै निर्भर रहेको छ । भूराजनीतिक तनाव वा भारतसँगको सीमा विवादले व्यापार मार्गमा बाधा पु¥याउन सक्छ, अर्थतन्त्रलाई असर गर्न सक्छ र विस्तार गरेर मुद्राको शक्तिलाई असर गर्न सक्छ ।

विश्व अर्थव्यवस्था: विश्वव्यापी आर्थिक मन्दी, तेलको मूल्यमा आएको परिवर्तन वा विश्व वित्तीय बजारमा आएको उतारचढावले नेपालको अर्थतन्त्रमा असर पार्न सक्छ । विशेषगरी यो आयात र विदेशी सहायतामा निर्भर भएकाले यस्तो असर पर्न गएको हो । यी बाह्य कारणहरूले आर्थिक अस्थिरता सिर्जना गरेर वा आयातको लागत बढाएर एनपीआरलाई कमजोर पार्न सक्छ ।

मुद्रा अनुमान: विदेशी मुद्राबजारमा सट्टेबाजहरूले नेपाली रुपैयाँको मूल्यलाई प्रभाव पार्न सक्छन् । यदि लगानीकर्ताहरू एनपीआर कमजोर हुने विश्वास गर्छन् भने तिनीहरूले एनपीआर होल्डिङहरू बेच्न सक्छन्, जसले आत्मपूर्ति भविष्यवाणी र थप अवमूल्यन निम्त्याउन सक्छ ।

यी कारकहरूले सामूहिकरूपमा एक जटिल आर्थिक वातावरण सिर्जना गर्छ । जसले नेपाललाई प्रमुख विश्वव्यापी मुद्राहरूको तुलनामा बलियो मुद्रा कायम राख्न चुनौती दिन्छ । यी सबै कारणहरूले विश्व बजारमा नेपाली मुद्रा कमजोर भएको हो । यीबाहेकका अन्य कारणहरू पनि धेरै रहेका हुन सक्छन् ।

तपाईको प्रतिक्रिया

Login

Label

{} [+]

Name*

Email*

Label

{} [+]

Name*

Email*

0 Comments

Oldest

Newest Most Voted

Inline Feedbacks

View all comments