नेपालको वैदेशिक व्यापारमा चुनौतीहरू
डा.केशव देवकोटा २०८१, भदौ २० १५:०५ 
विश्वबजारमा नेपालको वैदेशिक व्यापार निकै नै कमजोर रहेको छ । राणाशासनको अन्त्य र प्रजातन्त्रको पुनबर्हालीपछि विश्वबजारमा नेपालले जहिले पनि घाटाको मात्र व्यापार गर्दै आएको छ । यस अर्थमा नेपालले आफ्नो वैदेशिक व्यापारमा आर्थिक वृद्धि र विकासमा असर पार्ने थुप्रै चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ ।
व्यापार घाटा
नेपालमा व्यापारा घाटा उच्च रहेको छ । आयात निर्यातभन्दा धेरै रहेको छ । यो मुख्यतया सीमित निर्यात आधार र इन्धन, मेसिनरी र उपभोक्ता उत्पादनलगायत आवश्यक वस्तुहरूका लागि आयातमा उच्च निर्भरताको कारण हो ।
सीमित निर्यात आधार
नेपालको निर्यात कपडा, गलैँचा र कृषि उत्पादनजस्ता केही क्षेत्रमा केन्द्रित रहेको छ । विविधीकरणको अभावले अर्थतन्त्रलाई मूल्यको उतारचढाव र अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा माग परिवर्तनजस्ता बाह्य आघातहरूको जोखिममा पार्छ ।
खराब आधारभूत संरचना
यातायात, ऊर्जा र सञ्चार सञ्जालसहित अपर्याप्त पूर्वाधारले नेपालको वैदेशिक व्यापार क्षमता र उत्पान र बिक्रीवितरण सबैमा असर पु¥याएको छ । खराब सडक कनेक्टिभिटी, विशेष गरी दुर्गम क्षेत्रहरूमा सिमानामा र सामानहरू ढुवानी गर्न आवश्यक लागत र समय बढ्छ ।
ब्युरोक्रेटिक अवरोधहरू
सामानको निर्यात र आयातमा संलग्न ब्युरोक्रेटिक प्रक्रियाहरू जटिल र समय लाग्ने हुन सक्छन् । अक्षम भन्सार प्रक्रियाहरू र व्यापार नीतिहरूमा पारदर्शिताको कमीले प्रायः व्यापारीहरूका लागि ढिलाइ र बढ्दो लागत निम्त्याउँछ ।
राजनीतिक अस्थिरता
नेपालमा बारम्बार हुने राजनीतिक परिवर्तन र अस्थिरताले व्यापार नीतिमा बाधा पु¥याएको छ र अनिश्चित व्यापारिक वातावरण सिर्जना गरेको छ । यो अस्थिरताले विदेशी लगानीलाई रोक्छ र दीर्घकालीन व्यापार योजनालाई जटिल बनाउँछ ।
विश्वबजारमा सीमित पहुँच
नेपालको भू–परिवेष्ठित भूगोलले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा यसको पहुँचलाई प्रतिबन्धित गर्दछ । देश पारवहन मार्गहरूका लागि भारतमा धेरै निर्भर छ, जसले निर्भरता सिर्जना गर्न र व्यापार सम्झौताहरूमा यसको वार्ता गर्ने शक्तिलाई सीमित गर्न सक्छ ।
कमजोर औद्योगिक आधार
नेपालको औद्योगिक क्षेत्र अविकसित छ, निर्यातका लागि सामान उत्पादन गर्ने सीमित क्षमता छ । परम्परागत, कम मूल्यका उत्पादनहरूमा निर्भरताले देशको विश्वव्यापी बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्ने क्षमतामा बाधा पु¥याउँछ ।
विनिमय दर उतार–चढाव
नेपाली रुपैयाँ भारतीय रुपैयाँसँग जोडिएको छ, जसको अर्थ नेपालको व्यापार भारतको आर्थिक नीतिबाट धेरै प्रभावित छ । विनिमय दरमा आएको उतारचढावले नेपाली निर्यातको प्रतिस्पर्धात्मकतालाई असर गरेको छ ।
भारतमा निर्भरता
नेपालको व्यापार भारतमा धेरै निर्भर छ, जसले यसको आयात र निर्यात दुवैको ठूलो हिस्सा ओगटेको छ । यस निर्भरताले नेपाललाई भारतीय व्यापार नीति र आर्थिक अवस्थामा आएको परिवर्तनको जोखिममा पार्छ ।
कुशल श्रमको अभाव
नेपालमा विशेषगरी उत्पादन र प्रविधिजस्ता निर्यात वृद्धिमा योगदान दिन सक्ने क्षेत्रहरूमा दक्ष श्रमिकको अभाव छ । यसले देशको नयाँ उद्योगहरू विकास गर्ने र यसको निर्यात आधार विस्तार गर्ने क्षमतालाई सीमित गर्दछ ।
शुल्क र गैर–शुल्क अवरोधहरू
अन्य देशसँग विशेषगरी विकसित बजारहरूमा व्यापार गर्दा नेपालले ट्यारिफ र गैर–ट्यारिफ अवरोधहरूको सामना गर्दछ । यी बाधाहरूले नेपाली उत्पादनलाई कम प्रतिस्पर्धी बनाउन र नयाँ बजारमा पहुँच सीमित गर्न सक्छ ।
सामाजिक तथा वातावरणीय समस्या
नेपालको व्यापार वन विनास, जलवायु परिवर्तन र श्रम अधिकारजस्ता वातावरणीय र सामाजिक मुद्दाहरूबाट पनि प्रभावित छ । यी मुद्दाहरूले निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाउन र देशको व्यापारिक प्रतिष्ठालाई हानि पु¥याउन सक्छ ।
कम उत्पादकता
पुरानो प्रविधि, आधुनिक उपकरणको अभाव र वित्तमा अपर्याप्त पहुँचका कारण नेपालको कृषि र औद्योगिक क्षेत्रहरू कम उत्पादकत्वबाट ग्रस्त छन् । यसले कम गुणस्तरका सामानहरू निम्त्याउँछ जसले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सङ्घर्ष गर्दछ ।
सीमित व्यापार सम्झौता
क्षेत्रीय र विश्वव्यापी व्यापार सम्झौतामा नेपालको सहभागिता सीमित छ । प्रमुख अर्थतन्त्रहरूसँग स्वतन्त्र व्यापार सम्झौताको अभावले ठूला बजारहरूमा यसको पहुँचलाई प्रतिबन्धित गर्दछ र उच्च ट्यारिफका कारण यसको निर्यातलाई कम प्रतिस्पर्धी बनाउँछ ।यसैगरी नेपाली उत्पादनहरूले प्रायः अन्तर्राष्ट्रिय गुणस्तर र सुरक्षा मापदण्डहरू पूरा गर्न चुनौतीहरूको सामना गर्छन्, जसले विदेशी बजारमा अस्वीकृति निम्त्याउन सक्छ । मानकीकृत उत्पादन प्रक्रिया र गुणस्तर नियन्त्रण संयन्त्रको अभावले यस समस्यालाई अझ बढाइदिन्छ ।
उच्च यातायात लागत
भू–परिवेष्ठित देशको रूपमा नेपालले उच्च यातायात लागतको सामना गरिरहेको छ, विशेषगरी भारतजस्ता छिमेकी देशहरूमा बन्दरगाहमार्फत ढुवानी गर्न आवश्यक पर्ने सामानहरूका लागि । यी लागतहरूले नेपाली निर्यातको प्रतिस्पर्धात्मकता घटाउँछ र आयातको मूल्य बढाउँछ ।
रेमिट्यान्समा निर्भरता
नेपाल आफ्नो ठूलो आप्रवासी कामदार जनसंख्याले पठाएको रेमिट्यान्समा धेरै निर्भर छ । रेमिट्यान्सले घरेलु उपभोगलाई समर्थन गर्दा, तिनीहरूले देशको व्यापारघाटामा योगदान पु¥याउँदै बलियो निर्यातउन्मुख अर्थतन्त्र विकास गर्ने दबाबलाई पनि कम गर्छन् ।
पर्यटन–सम्बन्धित व्यापारमा चुनौतीहरू ः
पर्यटन नेपालका लागि विदेशी विनिमयको प्रमुख स्रोत हो, तर यो राजनीतिक अस्थिरता, प्राकृतिक प्रकोप (जस्तै भूकम्प) र विश्वव्यापी घटनाहरूप्रति अत्यधिक संवेदनशील छ । पर्यटक आगमनमा उतारचढावले व्यापार सन्तुलन र विदेशी मुद्रा भण्डारलाई प्रत्यक्ष असर गर्छ ।
जलवायु परिवर्तनको प्रभाव
नेपालको कृषि र जलविद्युत क्षेत्रहरू जुन यसको निर्यातमा प्रमुख योगदानकर्ताहरू हुन्, जलवायु परिवर्तनको अत्यधिक जोखिममा छन् । अप्रत्याशित मौसम ढाँचा, हिमनदी पग्लिने र प्राकृतिक प्रकोपहरूको बढ्दो आवृत्ति उत्पादनलाई अवरोध गर्न र निर्यात मात्रा घटाउन सक्छ ।
प्राविधिक नवप्रवर्तनको अभाव
नेपालको उद्योगभित्र प्राविधिक नवप्रवर्तनमा उल्लेखनीय अन्तर छ । आधुनिकीकरण र नयाँ प्रविधिको प्रयोगविना नेपाली उद्योगहरूले दक्षता सुधार गर्न, लागत घटाउन र अन्तर्राष्ट्रिय माग पूरा गर्ने वस्तुहरू उत्पादन गर्न संघर्ष गरिरहेका छन् ।
वित्तमा अपर्याप्त पहुँच
नेपालका धेरै साना र मध्यम आकारका उद्यमहरू (एसएमई) लाई किफायती वित्त पहुँच गर्न गाह्रो हुन्छ । यसले उनीहरूको उत्पादन बढाउने, गुणस्तर सुधारमा लगानी गर्ने वा नयाँ बजारमा प्रवेश गर्ने क्षमतालाई सीमित पार्छ, जसले निर्यातको वृद्धिमा बाधा पु¥याउँछ ।
भ्रष्टाचार र शासनका मुद्दाहरू
नेपालमा भ्रष्टाचार र कमजोर शासनले विदेशी लगानीलाई निरुत्साहित गर्न र व्यापार सञ्चालनलाई जटिल बनाउन सक्छ । घुसखोरीको व्यापकता र सरकारी प्रक्रियामा पारदर्शिताको अभावले अप्रत्याशित व्यापारिक वातावरण सिर्जना गर्दछ ।
सीमा विवाद र व्यापार प्रतिबन्ध
कहिलेकाहीँ छिमेकी देशहरू विशेषगरी भारतसँगको सीमा विवादले व्यापार अवरोध निम्त्याउन सक्छ । थपरूपमा व्यापार प्रतिबन्ध वा अवरोध चाहे राजनीतिबाट प्रेरित होस् वा पूर्वाधार मुद्दाहरूको कारणले, नेपालको आयात र निर्यात गतिविधिहरूलाई गम्भीर असर पार्न सक्छ ।
नियामक नीतिहरू
नेपालको कराधान र नियामक नीतिहरू विदेशी व्यापारमा संलग्न व्यवसायहरूका लागि बोझिलो हुन सक्छ । उच्च कर, जटिल अनुपालन आवश्यकताहरू र नियमहरूमा बारम्बार परिवर्तनहरूले निर्यात र आयातकर्ताहरूका लागि चुनौतीपूर्ण वातावरण सिर्जना गर्छ ।
बजार र व्यापार प्रवद्र्धनको अभाव
नेपाली व्यवसायहरूमा प्रायः बजार वृद्धिको पहुँच हुँदैन । जस्तै, विश्वव्यापी माग प्रवृत्ति, मूल्य निर्धारण र प्रतिस्पर्धी विश्लेषणको तथ्याङ्क यस सूचना अन्तरले उनीहरूलाई विदेशमा आफ्ना उत्पादनहरू प्रभावकारीरूपमा प्रवद्र्धन गर्न वा नयाँ बजारमा प्रवेश गर्न गाह्रो बनाउँछ ।
डिजिटल व्यापारमा चुनौतीहरू
ई–कमर्स र डिजिटल व्यापारको वृद्धिले अवसरहरू प्रस्तुत गर्दछ । तर नेपाल सीमित डिजिटल पूर्वाधार, साइबर सुरक्षा उपायहरूको अभाव र कम डिजिटल साक्षरताका कारण यस क्षेत्रमा चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ । यसले नेपाली व्यवसायको सीमापार ई–कमर्समा संलग्न हुने क्षमतामा बाधा पु¥याउँछ ।
निर्यातकका लागि अपर्याप्त समर्थन
निर्यात वित्तपोषणमा पहुँच, बजार विकास कार्यक्रम र निर्यातमुखी पूर्वाधारसहित निर्यातकहरूका लागि समर्थन प्रणाली नेपालमा अविकसित छ । यसले अन्तर्राष्ट्रिय बजारका लागि आफ्नो सञ्चालन मापन गर्ने व्यवसायको क्षमतालाई सीमित गर्दछ । यी चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न पूर्वाधार सुधार, निर्यात विविधीकरण, व्यापार नीतिमा सुधार र क्षेत्रीय तथा अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग बढाउने बहुआयामिक दृष्टिकोण आवश्यक रहेको छ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ट्याग : #Page 4
ताजा अपडेट
- अरुण नदीमा पूजा गर्ने क्रममा एक जना बेपत्ता
- चार महिनामा साढे चार खर्ब व्यापार घाटा
- ‘क्रेडिट रेटिङ’ पछि नेपालले लिनुपर्ने लाभ के हो ?
- समाजवाद स्थापना नभएसम्म क्रान्तिबाट विश्राम लिइन्न : महासचिव चन्द
- कञ्चनपुरको कलुवापुरमा बस दुर्घटना हुँदा ३१ जना घाइते
- इन्भेष्टमेन्ट कम्पनीको शेयर कारोबारसम्बन्धी नयाँ प्राबधान
- काठमाडौँमा शनिबार तीन शव भेटिए
- चिनियाँ दूतावासद्वारा ‘क्षत्रपाटी निःशुल्क चिकित्सालय’ लाई विद्युतीय सवारी हस्तान्तरण
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया