राष्ट्रिय गौरवका आयोजना र आर्थिक स्थिति
विश्वनाथ खरेल २०८१, असोज १ ११:१८ 
काठमाडौं । भारत र चीनको बीचमा रहेको भू–परिवेष्ठित देश नेपाल समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदा, विविध भूगोल र प्रचुर मात्रामा प्राकृतिक स्रोतहरू भएको छ । विगत एक दशकदेखि नेपालले आर्थिक वृद्धि, गरिबी न्यूनीकरण र क्षेत्रीय खेलाडीको रूपमा आफूलाई स्थापित गर्न महत्वाकांक्षी पूर्वाधार विकास पहलहरू पछ्याउँदै आएको छ । यी पहलहरूमध्ये ‘राष्ट्रिय गौरव परियोजनाहरू’ (एनपीपीहरू), जसले सरकार समर्थित पूर्वाधार र देशको आर्थिक परिदृश्य परिवर्तन गर्ने उद्देश्यका विकास कार्यक्रमहरूको व्यापकरूपमा प्रतिनिधित्व गर्छ । यी परियोजनाहरूले देशको महत्वपूर्ण विकासका बाधाहरूलाई सम्बोधन गर्दै यातायात, ऊर्जा, जलस्रोत र पर्यटनजस्ता क्षेत्रहरूलाई बढावा दिने उद्देश्य राखेका छन् । यस अर्थले मुलुकको राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूको महत्व, देशको अर्थतन्त्रमा पार्ने प्रभाव र राष्ट्रको आर्थिक विकास रणनीतिहरूको बृहत् सन्दर्भको अन्वेषण गर्नेछ । हामी यी परियोजनाहरूले देशको आर्थिक भविष्यका लागि प्रतिनिधित्व गर्ने चुनौती र अवसरहरूको पनि खोजी गर्नेछौँ ।
नेपालको अर्थतन्त्रको भविष्य र राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूको भूमिका अगाडि हेर्दा देशको राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूले देशको आर्थिक गतिलाई आकार दिन निर्णायक भूमिका खेल्नेछन् । यसमा पनि महत्वपूर्ण पूर्वाधारको कमीलाई सम्बोधन गरेर, यी परियोजनाहरूले विकासका नयाँ स्रोतहरू खोल्ने, रोजगारी सिर्जना गर्ने र लाखौँ नेपालीहरूको जीवनस्तरमा सुधार गर्ने क्षमता राख्छन् । यद्यपि यी परियोजनाहरूको सफलताले राजनीतिक स्थिरता कायम गर्ने, पर्याप्त वित्त जुटाउन र वातावरणीय र सामाजिक चुनौतीहरू व्यवस्थापन गर्ने सरकारको क्षमतालगायत धेरै कारकहरूमा भर पर्छ । यदि यी चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न सकियो भने देशले आफ्नो राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूको सफल समापनबाट ठूलो फाइदा लिन सक्छ । यसैक्रममा राष्ट्रको अर्थतन्त्र हाल कृषि र रेमिट्यान्समा धेरै निर्भर छ । जसलेगर्दा यसको जीडीपीको महत्वपूर्ण हिस्सा ओगटेको छ । यद्यपि यी क्षेत्रहरू प्राकृतिक प्रकोपहरू र विश्वव्यापी श्रम बजारहरूमा परिवर्तनहरूजस्ता बाह्य झट्काहरूको लागि कमजोर छन् । जसलेगर्दा एनपीपीहरूले देशको औद्योगीकरण, पर्यटन र ऊर्जा उत्पादनलाई प्रवर्द्धन गरेर आफ्नो अर्थतन्त्रलाई विविधीकरण गर्ने अवसर प्रदान गर्छन् । यसको लागि मुलुकले आफ्नो पूर्वाधार सुदृढ गर्दै जाँदा भारत, चीन र बंगलादेशजस्ता छिमेकी राष्ट्रहरूसँग क्षेत्रीय आर्थिक सहयोगमा संलग्न हुन अझ राम्रो स्थितिमा पुग्नेछ । यसमा पनि सुधारिएको यातायात सञ्जाल, ऊर्जा निर्यात, र विस्तारित व्यापार मार्गहरूले देशलाई आफ्नो आर्थिक लचिलोपन बढाउँदै क्षेत्रीय मूल्य शृङ्खलाहरूमा पूर्णरूपमा एकीकृत गर्न सक्षम बनाउँछ । जसमा भन्ने नै हो भने राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूले दीर्घकालीनरूपमा नेपालको आर्थिक वृद्धिदर बढाउने, गरिबी न्यूनीकरण गर्ने र जीवनस्तरमा सुधार ल्याउन सक्ने क्षमता राख्छन् । यसमा पूर्वाधार, ऊर्जा र कनेक्टिभिटीमा लगानी गरेर राष्ट्रले दिगो आर्थिक वृद्धि र विकासको जग निर्माण गर्न सक्छ ।
सन् २०१२ मा नेपाल सरकारले देशको आर्थिक रूपान्तरणलाई गति दिने लक्ष्यका साथ राष्ट्रिय गौरवका परियोजनाहरू (एनपीपीहरू) प्रारम्भ गरेको थियो । यसरी देशको आर्थिक विकासमा रणनीतिक महत्व र विकासलाई प्रोत्साहन गर्ने, रोजगारी सिर्जना गर्ने र गरिबी निवारण गर्ने क्षमताका आधारमा एनपीपीहरू छनोट गरिएको थियो । फलतः देशको पूर्वाधार, ऊर्जा उत्पादन र स्रोत व्यवस्थापनका लागि दीर्घकालीन महत्वका कारण यी परियोजनाहरूलाई ‘राष्ट्रिय गौरव’ मानिन्छ । हाल, दुई दर्जनभन्दा बढी राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरू छन् । यसमा पनि भन्ने नै हो भने प्रत्येक योजना र कार्यान्वयनको विभिन्न चरणमा सञ्चालन भएका छन् । यी आयोजनाहरू जलविद्युत्, सिँचाइ, यातायात र पर्यटनलगायत विभिन्न क्षेत्रहरूमा फैलिएका छन् । वस्तुतः मुलुकमा विकासको प्रचुर सम्भावना रहे पनि देशको दुर्गम भू–भाग, सीमित पूर्वाधार र राजनीतिक अस्थिरताले ऐतिहासिकरूपमा ठूला आयोजना कार्यान्वयनमा बाधा पुर्याएको छ । यसमा केही प्रमुख राष्ट्रिय गौरव परियोजनाहरू
तल, हामी केही प्रमुख एनपीपीहरू र देशको आर्थिक वृद्धिमा उनीहरूको अनुमानित प्रभावलाई प्रकाश पार्न खोजिएको छ । जुन यस प्रकार रहेको छ । यसरी माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत् आयोजना, गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल, हुलाकी राजमार्ग, मेलम्ची खानेपानी आयोजना, मध्यपहाडी राजमार्ग आदि रहेका छन् । जसमा मध्यपहाडी राजमार्ग, जसलाई पुष्पलाल राजमार्ग पनि भनिन्छ । यो मुलुकको पहाडी क्षेत्रहरू हुँदै देशको पूर्वी र पश्चिमी भागहरू जोड्ने गर्छ । यस परियोजनाले ग्रामीण र अर्ध–सहरी क्षेत्रहरूमा सडक जडान सुधार गर्ने उद्देश्य राखेको छ । जसले देशभरका सामानहरू र मानिसहरूको आवागमनलाई सहज बनाउँछ । पहिले पृथक समुदायलाई राष्ट्रिय सडक सञ्जालमा जोडेर मध्यपहाडी राजमार्गले क्षेत्रीय विकासलाई बढावा दिने, रोजगारी सिर्जना गर्ने र गरिबी घटाउने अपेक्षा गरिएको छ । यसरी बजार र सेवाहरूमा सुधारिएको पहुँचले कृषकहरूलाई आफ्ना उत्पादनहरू अझ सजिलै बेच्न सक्षम बनाउँछ र अहिले पुग्न गाह्रो भएका रमणीय पहाडी क्षेत्रहरूमा पर्यटन विकासको अवसरहरू बढाउनेछ ।
राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाको सिलसिलामा अवलोकन गर्ने हो भने आर्थिक वर्ष २०६८/६९ बाट सुरु भएको हो । त्यतिबेला सरकारले १७ वटालाई राष्ट्रिय गौरवका आयोजना घोषणा गरेको थियो । यसको साथसाथै आर्थिक वर्ष २०७०/७१ मा चारवटा र आव २०७५/७६, आव २०७६/७७ र आव २०७७/७८ मा थप एक–एक गौरवका आयोजना घोषणा गरियो । जसमा भन्ने नै हो भने १३ वर्षमा २४ वटा आयोजना यस सूचीमा परेका छन् । जसमा सडक, रेल, विमानस्थल, खानेपानी, जलविद्युत्जस्ता फरकफरक क्षेत्रका आयोजना सूचीमा परेका छन् । यसमा बबई सिँचाइ आयोजनालाई हेर्ने हो भने आर्थिक वर्ष २०४५/४६ बाट सुरु भएको यो आयोजना सम्झौताअनुसार २०६९/७० भित्र निर्माण सक्नुपर्ने थियो । तर संशोधित कार्यतालिकाअनुसार आर्थिक वर्ष २०८२/८३ सम्ममा सम्पन्न गर्ने लक्ष्य रहेको छ । तर यस अवधिमा पनि काम नसकिने देखेपछि आर्थिक वर्ष २०८५/८६ सम्ममा सकिने आयोजनाको दाबी रहेको छ । त्यस्तैगरी अर्को सिक्टा सिँचाइ आयोजना सुरु भएको दुई दशकसम्म कार्यप्रगति ५० प्रतिशत कट्न सकेको छैन । यसर्थ पटकपटक संशोधित म्यादअनुसार आर्थिक वर्ष २०८९/९० भित्र भने काम सकिने आयोजनाको दाबी छ । तर त्यो पनि भरपर्दो देखिएको छैन । त्यसैगरी अर्को उल्लेखनीय र गम्भीर पक्ष हो– लागत वृद्धि हुँदै गएको छ । त्यस्तैगरी आर्थिक वर्ष २०४५/४६ मा सुरु बबई सिँचाइ आयोजनाको सुरु लागत अनुमान दुई अर्ब ८७ करोड ३९ लाख रूपैयाँ थियो । अहिले लागत संशोधन गरेर १८ अर्ब ९६ करोड ३० लाख रूपैयाँ पुर्याइएको छ । त्यस्तै, आर्थिक वर्ष २०६१/६२ मा सुरु सिक्टा सिँचाइ आयोजनाको सुरु लागत अनुमान १२ अर्ब ८० करोड रूपैयाँ थियो । यो पनि पछि संशोधन गरेर ५२ अर्ब ८९ करोड रूपैयाँ पुर्याइएको छ । अहिलेसम्म यस आयोजनाका लागि २१ अर्ब ४८ करोड रूपैयाँ खर्च भइसकेको छ ।
निष्कर्ष भन्नुपर्दा मुलुकको राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूले देशको अर्थतन्त्रलाई रूपान्तरण गर्ने, पूर्वाधारमा सुधार गर्ने र विकासका नयाँ अवसरहरू सिर्जना गर्ने सम्भाव्यतासहितको देशको भविष्यका लागि बोल्ड भिजनको प्रतिनिधित्व गर्दछ । जसलेगर्दा चुनौतीहरू महत्वपूर्ण भए पनि यी परियोजनाहरूका लाभहरू–सफलतापूर्वक कार्यान्वयन भएमा राष्ट्रका लागि परिवर्तनकारी हुन सक्छन् । जसमा भन्ने नै हो भने प्राकृतिक स्रोतसाधनको सदुपयोग गरेर, कनेक्टिभिटीमा सुधार गरेर र क्षेत्रीय सहयोगलाई बढावा दिएर देशले आर्थिक समृद्धि र दिगो विकासको बाटो तय गर्न सक्छ । अतः देशको राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूले देशको भविष्यका लागि महत्वाकांक्षी दृष्टिकोणको प्रतिनिधित्व गर्दछ । यद्यपि यी परियोजनाहरूको खोजी गर्दा तिनीहरूको आर्थिक लागत र सम्भावित लाभहरूको यथार्थपरक मूल्याङ्कन गर्नुपर्छ । यी लगानीका दीर्घकालीन प्रभावहरूलाई होसियारीपूर्वक विचार गरी सन्तुलित दृष्टिकोण अपनाएमा राष्ट्रले आर्थिक वृद्धि र आफ्ना नागरिकहरूको जीवनस्तरमा सुधार ल्याउन पूर्वाधार विकासको शक्तिलाई उपयोग गर्न सक्छ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ट्याग : #Page 4
ताजा अपडेट
- सर्वसाधारणका लागि खुला गरिएपछि धरहरा चढ्नेको भीड
- प्राधिकरणको उदीपुर सबस्टेसन निर्माण सम्पन्न
- मेटा र स्पोटिफाईद्वारा युरोपेली सङ्घको एआई सम्बन्धी अस्पष्ट निर्णयको आलोचना
- प्रजातन्त्रका ‘श्रीगणेश’ अर्थात् लौहपुरुष गणेशमान
- नुवाकोटमा आधुनिक बन्दी गृह
- विकास निर्माणका लक्ष्य किन सधैँ अधुरा
- संविधान संशोधनबाट राजनीतिक अस्थिरताको सम्बोधन गर्न सकिन्छ : प्रधानमन्त्री
- संविधानले विभेद र उत्पीडन अन्त्य गरी एकताको सूत्रमा आबद्ध गरेको छ: राष्ट्रपति पौडेल
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया