यसकारण भ्रष्ट छ नेपालको राजनीति

काठमाडौं । नेपालको राजनीति भ्रष्ट रहेको छ । नेपालका संस्थाहरू जस्तै; न्यायपालिका, कानुन प्रवर्तन र भ्रष्टाचार विरोधी निकायहरू प्रायः कमजोर हुन्छन् वा स्वतन्त्रताको अभाव हुन्छ । यसले भ्रष्टाचारलाई बढाउन मद्दत गरेको छ । किनकि त्यहाँ गलत कामका लागि सीमित जवाफदेहिता रहने गरेको छ ।

सरकारले बारम्बार परिवर्तन र नागरिक अशान्तिसहित लामो राजनीतिक अस्थिरता अनुभव गरेको छ । यो अस्थिरताले निरन्तर नीति र निरीक्षण कायम राख्न गाह्रो बनाउँछ, भ्रष्टाचार फस्टाउन सक्ने वातावरण सिर्जना गर्दछ । नेपाली राजनीति प्रायः संरक्षण प्रणालीमा सञ्चालन हुन्छ, जहाँ राजनीतिक नेताहरूले मत वा निष्ठाको बदलामा बफादार समर्थकहरूलाई स्रोत, रोजगारी वा लाभहरू वितरण गर्छन् । यसले योग्यतामा आधारित नियुक्तिलाई कमजोर पार्छ र भ्रष्टाचारलाई बढावा दिने गरेका छन् । नेपाल गरिब देशहरूमध्ये एक हो र आर्थिक अभावले प्रायः व्यक्तिहरूलाई सार्वजनिक हितभन्दा व्यक्तिगत लाभलाई प्राथमिकता दिन्छ । यस सन्दर्भमा केही राजनीतिज्ञले सार्वजनिक कोषको दुरुपयोग गर्छन् वा व्यक्तिगत समृद्धिका लागि अवैध गतिविधिहरूमा संलग्न हुन्छन् ।

सरकारी खर्च र निर्णय प्रक्रियामा प्रायः पारदर्शिताको अभाव हुन्छ । यसले नेताहरूलाई भ्रष्ट अभ्यासमा संलग्न हुने अवसरहरू सिर्जना गर्दछ । जस्तै कोषको दुरुपयोग वा नजिकका सहयोगीलाई सम्झौता प्रदान गर्ने आदि । नेपालमा भ्रष्टाचार विरोधी कानुनहरू छन्, तिनीहरू प्रायः खराबरूपमा लागू हुन्छन् वा सत्तामा रहेकाहरूले सजायबाट बच्न प्रणालीलाई हेरफेर गर्न सक्छन् । यसले दण्डहीनताको संस्कृतिलाई बढाउँदै आएको छ । अर्कोतर्फ नेपालको दशक लामो द्वन्द्व र त्यसपछिको गणतन्त्रमा राजनीतिक संक्रमणले गहिरो विभाजन र दण्डहीनताको संस्कृति छोडेको छ, जहाँ पूर्व लडाकुहरू र राजनीतिक नेताहरू प्रायः विगतका कुकर्महरूका लागि दण्डित भएनन् । यसले देशको समग्र राजनीतिक संस्कृतिमा असर पारेको छ ।

यी कारकहरूले मिलेर एउटा यस्तो चक्र सिर्जना गर्दछ, जहाँ भ्रष्टाचार सामान्य हुन्छ र ठूला सुधारविना उन्मूलन गर्न गाह्रो हुन्छ । यद्यपि, पारदर्शिता र जवाफदेहिताका लागि जनताको माग पनि बढिरहेको छ, जसले भविष्यमा परिवर्तन ल्याउन सक्छ । नेपालका राजनीतिक दलहरूमा प्रायः आफ्ना गतिविधिहरूको वित्तपोषणका लागि पारदर्शी प्रणालीको अभाव छ । अभियान र राजनीतिक सञ्चालनहरू महँगो हुन्छन् र राजनीतिज्ञहरूले घुस स्वीकार गर्ने, सार्वजनिक कोषको दुरुपयोग गर्ने, वा आफ्नो राजनीतिक करियर कायम राख्न अवैध कोष सञ्चालनमा संलग्न हुनेजस्ता भ्रष्ट अभ्यासहरूको साहारा लिन सक्छन् । यसले एउटा यस्तो चक्र सिर्जना गर्छ जहाँ राजनीतिक शक्ति कायम राख्न भ्रष्टाचार आवश्यक हुन्छ ।

नेपाली राजनीतिक संस्कृतिले प्रायः योग्यताभन्दा व्यक्तिगत सम्बन्ध, पारिवारिक सम्बन्ध र वफादारीलाई प्राथमिकता दिने गरेको छ । यसले महत्वपूर्ण सरकारी पदहरूमा अयोग्य व्यक्तिहरूको नियुक्तिमा परिणाम दिन्छ, सार्वजनिक संस्थाहरूमा थप विश्वास घटाउँछ र भ्रष्टाचारको संस्कृतिलाई कायम राख्छ । भाइभतिजावादले यस्तो सञ्जाल सिर्जना गर्छ जहाँ शक्ति सानो समूहभित्र केन्द्रित हुन्छ, जसले गर्दा भ्रष्टाचार फस्टाउन सजिलो हुन्छ । नेपालका धेरै मतदाताहरू, विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रका मतदाताहरू आफ्नो अधिकार वा राजनीतिक नेताहरूलाई जवाफदेही बनाउने महत्वबारे पूर्णरूपमा सचेत छैनन् । नतिजाको रूपमा भ्रष्ट राजनीतिज्ञहरूले प्रतिशोधको डरविना चुनावी समयमा पैसा वा सामानहरू वितरण गर्ने जस्ता वाचा, घुस वा अल्पकालीन लाभमार्फत मतदाताहरूलाई हेरफेर गर्न जारी राख्न सक्छन् । सीमित राजनीतिक साक्षरताले नेताहरूलाई महत्वपूर्ण प्रतिरोधको सामना नगरी जनताको शोषण गर्न अनुमति दिन्छ ।

धेरै अवस्थामा, नेपालको राजनीतिक शक्ति अभिजात वर्गको एउटा सानो समूहमा केन्द्रित रहेको छ । जो प्रायः पुस्तौँदेखि एउटै राजनीतिक दल वा परिवारसँग सम्बन्धित छन् । शक्तिको यो एकाधिकारले प्रतिस्पर्धा र पारदर्शितालाई कम गर्छ, किनकि यी अभिजात वर्गले आफ्नो स्थितिलाई असहमतिलाई दबाउन, स्रोतहरू नियन्त्रण गर्न र महत्वपूर्ण विरोधको सामना नगरी भ्रष्ट अभ्यासहरूलाई कायम राख्न प्रयोग गर्न सक्छन् । नेपालमा बढ्दो नागरिक समाज र मिडियाको उपस्थिति भए पनि दुवै क्षेत्र अझै विकास भइरहेको छ । अनुसन्धानात्मक पत्रकारिता र नागरिक समाजको सक्रियता भ्रष्टाचार उजागर गर्न आवश्यक छ । तर तिनीहरूले नेपालमा प्रायः धम्की, सेन्सरसिप वा स्रोतको अभावको सामना गर्छन् । यसबाहेक मिडिया आउटलेटहरू कहिलेकाहीँ राजनीतिक चासोहरूद्वारा सहछनौट गर्न सकिन्छ, जसले उनीहरूको वाचडगको रूपमा कार्य गर्ने क्षमता घटाउँछ ।

नेपालमा विसं २०७२ सालको महाभूकम्पपछि विदेशी सहायता र पुनर्निर्माण कोषको कु–प्रबन्धनसँग सम्बन्धित भ्रष्टाचारको महत्वपूर्ण रिपोर्टहरू आएका थिए । राजनीतिज्ञ र अधिकारीमाथि घर र पूर्वाधार पुनर्निर्माणका लागि कोषको दुरुपयोग गरेको आरोप लगाइएको थियो, जसले सरकारमा प्रणालीगत भ्रष्टाचारलाई थप उजागर गरेको थियो । यस घटनाले नेतृत्वमा जनताको विश्वासलाई हल्लाएको थियो र कुप्रबन्धनको गहिराई उजागर गरेको थियो ।

भ्रष्टाचारप्रति जनताको असन्तुष्टि बढ्दै जाँदा, राजनीतिक नेताहरूमाथि सुधारका लागि प्रायः अपर्याप्त संगठित दबाब रहन्छ । बलियो नागरिक आन्दोलन भएका देशहरूमा सार्वजनिक विरोध र मागहरूले राजनीतिक नेतालाई भ्रष्टाचारलाई गम्भीरताका साथ लिन बाध्य पार्न सक्छ । नेपालमा कहिलेकाहीँ विरोध प्रदर्शन भए पनि नेताहरूलाई जवाफदेही बनाउने निरन्तर र संगठित आन्दोलनहरू अझै बढ्दै छन् । राजनीतिक भ्रष्टाचारमाथि नियन्त्रण गर्ने न्यायिक प्रणालीलाई पनि नेपालमा प्रायः भ्रष्ट मानिन्छ । उच्च प्रोफाइल राजनीतिज्ञहरू समावेश भएका मुद्दाहरू ढिलाइ, खारेज वा घुस वा राजनीतिक प्रभावको माध्यमबाट हेरफेर गर्न सकिन्छ । जब कानुनी प्रणालीले भ्रष्ट नेताहरूलाई जवाफदेही बनाउन असफल हुन्छ, यसले भ्रष्टाचार राजनीतिक जीवनको स्वीकार्य अङ्ग हो भन्ने धारणालाई बलियो बनाउँछ ।

नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय सहायता र विदेशी लगानीमा धेरै निर्भर छ, जसले कहिलेकाहीँ भ्रष्टाचारलाई बढावा दिन सक्छ । राजनीतिज्ञहरूले व्यक्तिगत वा पार्टी लाभका लागि विदेशी कोषको दुरुपयोग गर्न सक्छन् । विदेशी सरकारहरू र संस्थाहरूले कहिलेकाहीँ रणनीतिक गठबन्धनहरू कायम राख्न वा परियोजनाहरूको कार्यान्वयन सुनिश्चित गर्न भ्रष्टाचारलाई बेवास्ता गर्छन्, भ्रष्ट अभ्यासहरूलाई थप सक्षम पार्छन् । यी मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्न गहिरो संस्थागत सुधार, बृहत्तर सार्वजनिक संलग्नता र कानुनी शासनको बलियो शासन चाहिन्छ । यद्यपि, राजनीतिक संस्कृतिमा महत्वपूर्ण परिवर्तनहरू विनापरिवर्तन गाह्रो हुन्छ र निहीत स्वार्थहरूका बाबजुद प्रगति ढिलो हुन सक्छ ।

तपाईको प्रतिक्रिया

Login

Label

{} [+]

Name*

Email*

Label

{} [+]

Name*

Email*

0 Comments

Inline Feedbacks

View all comments