तिहारको सांस्कृतिक र आर्थिक महत्व

काठमाडौं । तिहारको सांस्कृतिक विद्यामा विभिन्न जनावरहरू तथा पन्छीसँग सम्बन्धित रहेको छ । जसमा भन्ने नै हो भने काग, कुकुर, गाई, गोरु र धनकी देवी लक्ष्मीको पूजामा निहीत छ । जुन समृद्धिका यी प्रतीकहरूले चाडको वरिपरि हुने आर्थिक गतिविधिलाई जोड दिन्छ । यस समयमा बत्ती तथा फूलहरूले घर सजाउने, पूजाआजा गर्ने र उपहार आदानप्रदान गर्नेजस्ता चाडपर्वसँग सम्बन्धित जटिल संस्कार र चलनले अर्थतन्त्रमा प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष असर पार्छ । फलतः तिहारको समयमा, घरपरिवार र व्यवसायहरूले विभिन्न वस्तु र सेवाहरूमा खर्च बढाउँछन् । यो महत्वपूर्ण आर्थिक गतिविधिको समय बनाउँछ । यसबाहेक, तिहार उपभोगको अवधि मात्र नभई राष्ट्रको अर्थतन्त्रलाई चलाउने कृषि, उत्पादन र अन्य प्रमुख क्षेत्रमा लगानी गर्ने समय पनि हो । यसरी तिहार हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको दोस्रो ठूलो पर्व पनि हो । यो पर्व विशेषगरी कार्तिक महिनामा पाँच दिनसम्म मनाइन्छ । जसलाई यमपञ्चक पनि भनिन्छ । यस पर्वमा घर–घरमा देवी लक्ष्मीको पूजा गरिन्छ । जो धन र समृद्धिको देवी मानिन्छिन् ।

जबकि तिहारको सांस्कृतिक पक्षसँगै यसले नेपाली समाजको अर्थतन्त्रमा पनि ठूलो भूमिका खेल्छ । यसमा विशेषगरी उपभोग र व्यापार क्षेत्रमा उल्लेखनीय वृद्धि देखिने गर्छ । यस अर्थमा भन्ने नै हो भने तिहार पर्वले कसरी नेपालको अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउँछ भन्ने कुराको विश्लेषण गर्न सकिन्छ ।

नेपालीहरू दोस्रो ठूलो तिहार पर्वको मुख्य पक्ष भनेको उपभोक्ता खर्च पनि हो । यस समयमा नेपाली परिवारहरूले नयाँ कपडा, मिठाइ, उपहार, सजावटका सामग्री, बिजुली बत्ती, माला, आतसबाजी र अन्य थुप्रै चिजहरू खरिद गर्छन् । यसले उपभोक्ता खर्चमा उल्लेखनीय वृद्धि गराउँछ । यसमा पनि भन्ने नै हो भने विशेष गरी सहरी क्षेत्रमा तिहारको समयमा उपभोक्ता खर्चमा तीव्र वृद्धि हुन्छ । त्यसरी नै तिहारको समयमा खुद्रा बजारमा उल्लेखनीय वृद्धि हुन्छ । जुन सपिङ मलहरू, पसलहरू र बजारहरूमा मानिसहरूको भिड लाग्छ । जसमा भन्ने नै हो भने फलफूल, फूल, मिठाइ र चिया पसलदेखि लिएर ठूलो इलेक्ट्रोनिक सामान र गहना पसलसम्म सबै ठाउँमा व्यापारिक गतिविधि बढी हुन्छ । यसमा पनि उपभोग्य वस्तुको माग यस समयमा अत्यधिक हुने भएकाले बजारमा सकारात्मक प्रभाव पर्छ । त्यस्तै, तिहारमा मखमली, सयपत्री र गोदावरी फूलहरूको माला प्रयोग गरिन्छ । वस्तुतः देशमा विशेष गरी तिहारका लागि फूल उत्पादन र आपूर्तिमा ठूलो व्यावसायिक उछाल आउँछ । यसमा पनि स्थानीय किसानहरूलाई यसले थप आम्दानीको स्रोत दिन्छ । त्यसैगरी रमाइलोको लागि तिहारको अर्को महत्वपूर्ण पक्ष भनेको दीपावलीको समयमा बत्ती र आतसबाजीको प्रयोग हो । यसले आतसबाजी उद्योगलाई पनि धेरै फाइदा पु¥याउँछ । यस आतसबाजीको व्यापारले नेपालभित्र र बाहिर दुवै क्षेत्रमा आर्थिक गतिविधि चलायमान बनाउँछ । यसको अलवा तिहारको समयमा होटल र रेस्टुरेन्ट व्यवसायमा उल्लेखनीय वृद्धि हुन्छ ।

जबकि परिवारहरूसँगै खाना खाने, साथीभाइहरूसँग भेटघाट गर्ने र भोजभतेर आयोजना गर्ने चलनले होटल र रेस्टुरेन्टमा व्यापार बढ्छ । यसमा पनि सहरी क्षेत्रमा यो प्रवृत्ति अझै बढी छ । वस्तुतः तिहारको समयमा धेरै मानिसहरू घर फर्किने हुँदा सार्वजनिक यातायात, ट्याक्सी र विमान सेवा उद्योगमा उल्लेखनीय माग वृद्धि हुन्छ । यसमा पनि मानिसहरू तिहार मनाउन आफ्नो गृहनगर जाने भएकाले सार्वजनिक यातायात र सवारी साधन व्यवसायमा महत्वपूर्ण योगदान दिन्छ । जुन तिहारको तेस्रो दिन, लक्ष्मीपूजा, धनकी देवीलाई समर्पित छ । यसमा सफा, उज्यालो र सुन्दर ढंगले सजाइएको घरमा लक्ष्मी प्रवेश गर्छिन् भन्ने विश्वास गरिन्छ । यसको नतिजाको रूपमा, परिवारहरू प्रायः घरको मर्मतसम्भार, पेन्टिङ र नयाँ फर्निचर खरिदमा उनको आगमनको लागि तयारी गर्न खर्च गर्छन् । जुन तिहारसम्मको अवधिमा निर्माण सामग्री, घरेलु उपकरण र बिजुली बत्तीहरू सजावटी वस्तुहरूको माग बढेको देखिन्छ । जुन घरजग्गा क्षेत्रलाई पनि फाइदा हुन्छ किनभने परिवारहरूले आफ्नो घरहरू स्तरवृद्धि गर्न वा नयाँ सम्पत्तिहरू खरिद गर्न चाहने चाडपर्वअघि सम्झौताहरू अन्तिमरूप दिन रुचाउँछन् । यसको थपरूपमा अनौपचारिक निर्माण क्षेत्रका ठेकेदारहरू, चित्रकारहरू र कामदारहरूले यस समयमा पर्याप्त काम पाउँछन् । जसले चाडपर्वको अघिल्लो महिनाहरूमा रोजगारी र आम्दानी बढाउँछ ।

मुलुकको अर्थतन्त्रको मेरुदण्डको रूपमा रहेको कृषिले देशको कुल गार्हस्थ उत्पादनमा झण्डै एकतिहाइ योगदान पु¥याउँछ र जनसंख्याको ६० प्रतिशतभन्दा बढीलाई रोजगार दिन्छ । जुन तिहारको पर्वले कृषि उत्पादन र उपभोग ढाँचामा प्रत्यक्ष असर पार्छ । उदाहरणका लागि गाई तिहार (गाई तिहार) पर्वले नेपालको कृषि अर्थतन्त्रमा पशुधनको महत्वलाई जोड दिन्छ । यसर्थ, तिहारको समयमा कृषकहरूले दूध र दुग्धजन्य उत्पादनको बढ्दो मागलाई पूरा गर्न आफ्नो गाईवस्तु बिक्री बढाउने झुकाव राख्छन् । जुन अनुष्ठानका आवश्यक घटक हुन् । यसको थपरूपमा, फलफूल, तरकारीहरू र फूलहरूको मागमा नाटकीय वृद्धि भएको देखिन्छ । किनभने तिनीहरू पूजा र सजावटमा व्यापकरूपमा प्रयोग गरिन्छ । जसरी किसानहरूले यस मौसमी मागको फाइदा उठाउँछन् । जसलेगर्दा उच्च आयस्तर र कृषि उत्पादनमा वृद्धि गर्छ । हालका वर्षहरूमा आधुनिक कृषि अभ्यास र बजार संयन्त्रले किसानहरूलाई यो मागलाई अझ राम्रोसँग पूरा गर्न अनुमति दिएको छ । जुन सुधारिएको आपूर्ति शृङ्खला र यातायात सञ्जालहरूले कृषि उत्पादनहरू सहरी केन्द्रहरूमा छिटो पुग्ने कुरा सुनिश्चित गर्छ । जसलेगर्दा किसानहरूलाई तिहारको आर्थिक वृद्धिको फाइदा उठाउन सक्षम बनाउँछ । यसले गर्दा परम्परा र कृषिमा आधुनिकीकरणबीचको यो गतिशीलता चाडपर्वमा देशको आर्थिक रूपान्तरणको महत्वपूर्ण पक्ष पनि हो ।

निष्कर्षमा भन्नुपर्दा तिहार उज्यालोको पर्व मात्र होइन, यो देशको अर्थतन्त्रको लगभग हरेक क्षेत्रलाई छुने आर्थिक गतिविधिको महत्वपूर्ण अवधि पनि हो । यसमा कृषि र खुद्रा व्यापारदेखि पर्यटन र रेमिट्यान्ससम्म, महोत्सवले परम्परागत र आधुनिक दुवै प्रकारका उद्योगहरूलाई महत्वपूर्ण प्रोत्साहन प्रदान गर्छ । यसर्थ, तिहारको समयमा संस्कृति र वाणिज्यबीचको गतिशील अन्तर्क्रियाले मुुलुकको अर्थतन्त्रलाई आकार दिने फराकिलो प्रवृत्तिहरू प्रतिविम्बित गर्छ । यसको साथसाथै बढ्दो मध्यम वर्ग, बढ्दो सहरीकरण र दैनिक जीवनमा डिजिटल प्रविधिको एकीकरणको क्रमिकरूपमा विकास हुँदै गएको छ । जसरी राष्ट्रको विकास हुँदै जान्छ । जुन तिहारजस्ता चाडपर्वको आर्थिक महत्व मात्र बढ्दै जानेछ । यसमा परम्परा र आधुनिकता दुवैलाई अँगालेर, नेपालले यस चाडपर्वको मौसममा र त्यसपछिका सबै नागरिकहरूलाई फाइदा पुग्ने जीवन्त, समावेशी अर्थतन्त्र सिर्जना गर्ने अवसर प्राप्त गरेको छ ।

मुलुकको तिहार पर्वले सामाजिक, सांस्कृतिक, र धार्मिक महत्व मात्र होइन, आर्थिक महत्व पनि राख्छ । यसको अलवा तिहारको समयमा डिजिटल भुक्तानीको प्रयोग पनि उल्लेखनीयरूपमा बढेको देखिन्छ । जसमा ई–बैंकिङ, मोबाइल बैंकिङ र क्युआर कोडमार्फत भुक्तानी गर्ने प्रवृत्तिले पनि आर्थिक गतिविधिमा नयाँ आयाम थपेको छ । अतः तिहार एक समय हो जब नेपालभरका घरपरिवारहरूले विशेषगरी खाना, कपडा, सजावट र उपहारजस्ता वस्तुहरूमा उल्लेखनीयरूपमा आफ्नो खपत बढाउँछन् । जसमा खुद्रा स्टोरहरू, साना परिवारको स्वामित्वमा रहेका पसलहरूदेखि ठूला सपिङ मल्लहरू, यस अवधिमा बिक्रीमा वृद्धि भएको अनुभव गर्छन् । यसमा पनि उपभोक्ता खर्च, उत्पादन, सेवा क्षेत्र, वैदेशिक रोजगार र विप्रेषण, बैंकिङ प्रणाली र स्थानीयस्तरमा रोजगारी सिर्जनाजस्ता विभिन्न क्षेत्रहरूमा तिहारले अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउँछ । तथापि, यस पर्वले सिर्जना गर्ने अस्थायी आर्थिक गतिविधिलाई दीर्घकालीन विकासमा रूपान्तरण गर्नका लागि योजना र व्यवस्थापन आवश्यक छ ।

तपाईको प्रतिक्रिया

Login

Label

{} [+]

Name*

Email*

Label

{} [+]

Name*

Email*

0 Comments

Inline Feedbacks

View all comments