भूकम्पको सातौँ स्मृति दिवस
विश्वनाथ खरेल २०७९, वैशाख १२ ११:२६ 
काठमाडौं । आजको दिनमा झण्डै तीन करोड नेपालीलाई विसं २०७२ साल वैशाख १२ गतेका दिन गएको महाभूकम्पको सम्झना गहिरोरूपमा ताजै रहेको छ । जुुन दिनमा कयौँ नेपालीहरूको धन र जन गुमाउनुपरेको थियो । यसको साथसाथै झण्डै ८९ वर्ष विसं १९९० अघि नेपालमा गएको महाभूकम्पको चर्चा अहिलेसम्म पनि उत्तिकै छ । देशमा त्यतिबेला भूकम्प रेकर्ड गर्ने प्रविधि भित्रिएको थिएन । त्यसको करिब ३४ वर्षपछि विसं २०३४ सालमा फ्रान्स सरकारको सहयोगमा ललितपुरको फूलचोकी डाँडामा एउटा भूकम्प मापन गर्ने यन्त्रको स्थापना गरी नेपालमा भूकम्पको निगरानी सुरु गरिएको थियो । फलतः त्यसैगरी विसं २०७२ वैशाख १२ गते दिनको १२ बजेतिर नेपालमा ठूलो भुइँचालो गएको थियो । यसलाई मध्यनजर राखेर प्रत्येक साल वैशाख १२ गतेलाई सम्पूर्ण देशवासीहरूले ठूलो विनाशकारी भूकम्पले समस्या आइपरेको थियो । यस दिनलाई प्रत्येक वर्ष पीडाको गहिरोरूपले सम्झने गरिन्छ ।
यसैक्रममा भुइँचालो गएको छ वर्ष पूरा भई सातौँ वर्षमा प्रवेश गरेको छ । यसर्थ जुन प्रत्येक सय/सय वर्षको अन्तरालमा मात्र नेपालमा ठूलठूला भुइँचालो जान्छ भन्ने पूर्वअनुमान गलत हो । किनभने हाम्रो देशमा छ वर्ष, १० वर्ष, ६० वर्ष, ८० वर्षको समय अन्तरालमा पनि ठूलठूला विनाशकारी भूकम्प गएका उदाहरणहरू छन् । त्यसैगरी काठमाडौं उपत्यका भूकम्पीय जोखिममा ११औं स्थानमा रहेको र अति संवेदनशील क्षेत्र पनि हो भनेर विज्ञहरूको मत रहेको विभिन्न सञ्चार माध्यममा आइरहेकै छ ।
वस्तुतः हाम्रो देशमा भूकम्पको त्यति लामो इतिहास त छैन तर पनि अभिलेखका आधारमा हेर्ने हो भने सन् १२५५ जुन ७ का दिन ७ दशमलव ७ रेक्टर स्केलको भूकम्प मापन गरिएको थियो । जुन प्रकोपमा काठमाडौं उपत्यकामा एक तिहाइ मानिसको ज्यान गएको र तत्कालीन राजा अभय मल्लको पनि ज्यान गएको थियो । त्यसैगरी राजा जयदेव मल्लको पालामा अर्थात् सन् १२६०, राजा श्रीनिवास मल्लको समय सन् १६८२ र सन् १८१०, राजा गृर्वाण विक्रम शाहको समय सन् १८२३ र सन् १८३३ मा गएको भूकम्पले काठमाडौंलाई थुप्रै क्षति पु-याएको थियो भने त्यसैगरी धरहरा समेत भाँचिएको, ठिमी र भक्तपुरका प्रायः घरहरू क्षतिग्रस्त भएका थिए भने राज्यभर करिब १८ हजार घरहरू भत्किएका थिए, जुन तत्कालीन समयको हिसाबले व्यापक क्षति मान्न सकिन्छ ।
हाम्रो देशको जमिनमुनिको इन्डियन प्लेटहरूको चलायमान हरेक वर्ष १८–२० सेन्टिमिटरका दरले तिब्बतियन प्लेटमुनि घुस्नु नै नेपाल र वरपरको क्षेत्रमा भूकम्प जानुको मुख्य कारण हो । यसर्थ भूकम्पपछि सरकारले राष्ट्रिय योजना आयोगको अगुवाइमा संकलन गरेको तथ्यांकअनुसार त्यो भूकम्पमा आठ हजार आठ सय ९१ जनाभन्दा बढीको मत्यु भएको थियो । भूकम्पमा घाइते भएकाहरू उपचारकै क्रममा मृत्यु हुने क्रम पछिसम्म चलेको थियो । जसमा २२ हजार तीन सयभन्दा बढी घाइते भएका थिए । अझ भूकम्पपछिको कुपोषण र रोगले मानिसको ज्यान लिएको थियो । त्यो भूकम्पमा नौ लाख घर ध्वस्त भएको थियो ।
त्यसैगरी क्रमशः विसं २०३१, २०३७, २०४५, २०५०, २०५२, २०५४, २०५८, २०६०, २०६८ मा नेपालका विभिन्न ठाउँमा भूकम्पको तितो अनुभव गरिसकिएको अवस्था छ । यसको साथसाथै भूकम्प गएको पछिल्लो पटक १२ वैशाख २०७२ सालको गोरखा भूकम्पको स्मृतिले अहिले पनि आमसमुदायलाई त्रसित पारेको छ । यसबाट भएको भौतिक क्षतिको पुनर्निर्माण कार्य सम्पन्न हुन अझै केही वर्ष लाग्ने देखिएको छ । भूकम्पबाट क्षति भएका घर पुनर्निर्माणको जम्मा लाभग्राही करिब १० लाख घरमध्ये छ लाख ३८ हजार पाँच सय ४० घर पुनर्निर्माण भएका छन् ।
यसैगरी सात वर्षअघिको भूकम्पले घर भत्किएर समस्यामा परेका आठ लाख ११ हजार सात सय ५४ घरधनीले पुनर्निर्माणका लागि राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणको लाभग्राही सूचीमा समावेश भएर सम्झौता गरेका थिए । त्यसमध्ये झण्डै ९० प्रतिशत घरधनीले पुनर्निर्माण भइसकेको बताइएको छ । त्यसैगरी सम्पदाको कुरा गर्ने हो भने क्षतिग्रस्त नौ सय २० मध्ये ७५ प्रतिशत सम्पदाको पुनर्निर्माण सम्पन्न भएको छ । यसरी पुनर्निर्माण भइसकेका काष्ठमण्डप पनि हो । यसरी नै रानीपोखरी, धरहरा पुनर्निर्माण सम्पन्न भइसकेको छ ।
त्यसैगरी भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त कुल सात हजार पााँच सय ५३ विद्यालयमध्ये ९० प्रतिशत विद्यालयको पुनर्निर्माण सम्पन्न भएको छ । हाल बाँकी १० प्रतिशत विद्यालयको पुनर्निर्माण भइरहेको छ । विद्यालयको पुनर्निर्माण यसै आर्थिक वर्षभित्र सम्पन्न गर्ने लक्ष्य छ । यसैक्रममा भूकम्पले क्षतिग्रस्त कुल एक हजार एक सय ९७ स्वास्थ्य संस्थामध्ये ८५ प्रतिशत पुनर्निर्माण सम्पन्न भएको छ । यसरी नै क्षति पुगेका कुल चार सय १५ सरकारी भवनमध्ये ९५ प्रतिशतको पुनर्निर्माण सम्पन्न भएको छ । त्यसरी नै प्राधिकरणअन्तर्गत निर्माण भइरहेका सुरक्षा निकायका दुई सय १६ वटा संरचनामध्ये दुई सय १४ को पुनर्निर्माण सम्पन्न भइसकेको छ । विभिन्न जिल्लामा भूकम्पले असर गरेका सात सय ६२ किमि सडक पुनर्निर्माण गर्नुपर्नेमा छ सय ७५ किमि सडक बनेको छ । बाँकी सडकको पुनर्निर्माण यसै आर्थिक वर्षभित्र सम्पन्न गर्ने लक्ष्य राखिएको छ ।
समग्रमा भन्नुपर्दा सात वर्ष भयो भूकम्प प्रतिरोधी घर निर्माणमा समय बिताए पनि तर, अपेक्षा गरिएअनुसार न त घरहरू नै बने, न त सरकारी अभियान सन्तोजनकरूपमा पूरा नै भयो । आज भूकम्प सुरक्षाको सार्थकता खोज्नुपर्ने बेला आएको छ । जुनसुकै समयमा नेपालमा विसं १९९० वा विसं २०७२ स्तरको भुइँचालो जान सक्छ भन्ने कुरालाई मध्यनजर गरेर तीनै तहका सरकारले आ–आफूलाई तोकेको जिम्मेवारीलाई पूर्णरूपमा पूरा गरेमा हाम्रो समुदाय उत्थानशील भई क्षतिको मात्रालाई उलेख्य घटाउन सफल भइन्छ ।
देशमा भूकम्पीय जोखिम न्यूनीकरण तथा पूर्वतयारीका विषयमा विगतका प्रयास तथा अनुभवको आदानप्रदान गर्दै नयाँ प्रविधि र उपायको प्रभावकारी कार्यान्वयनका लागि प्रतिबद्धता जनाउने उद्देश्यले यो दिवस मनाइँदै आएको हो । यसरी ठूलो भूकम्पले जमिनमुनि जम्मा भएको सबै शक्ति जमिनको सतहसम्म ल्याइदियो त्यसको केही समय अर्को ठूलो भूकम्पको जोखिम त्यति हुँदैन । तर नेपालको सन्दर्भमा त्यस्तो ठूलो भूकम्प–पूर्वी नेपालमा सन् १९३४ मा गएको, मध्य नेपालमा निरन्तर गइरहेको तर पछिल्लो केही दशक नगएको र पश्चिम नेपालमा सन् १५०५ मा गएको हुँदा पूर्वीभन्दा मध्य र पश्चिम नेपालमा तुलनात्मक रूपमा भूकम्पको जोखिम उच्च भन्न सकिन्छ ।
मुलुकमा हरेक ८० देखि एक सय वर्षमा महाभूकम्प र ३० देखि ४० वर्षमा मझौला खालको भूकम्प गएको देखिए पनि विसं १९९० भन्दा पहिला गएको भूकम्पले पारेको क्षतिको केही अनुमानित तथ्यांकबाहेक अरू केही भेटिँदैन । यद्यपि यसको अर्थ यो होइन कि अब देशमा ८० देखि एक सय वर्षपछि मात्र ठूलो भूकम्प जानेछ । देशको पोखरादेखिको पश्चिम क्षेत्रमा विगत पाँच सय वर्षयता ठूलो भूकम्प नगएकाले र ठूलो भूकम्प जान सक्ने शक्ति सञ्चय भएकाले जुनसुकै बेला पनि भूकम्प जान सक्ने विभिन्न अनुसन्धानले देखाएको छ । त्यस्तै, पोखरापूर्वको क्षेत्रमा पनि विसं ०७२ सालको भूकम्पमा सञ्चित सबै शक्ति स्खलन नभएको देखिएको छ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
तपाईको प्रतिक्रिया
ताजा अपडेट
- आठ वर्षपछि फेरि किन बढ्यो ‘लोडशेडिङ’ हुने डर
- युक्रेनलाई रुसी भूमिमा अमेरिकी क्षेप्यास्त्र प्रहार गर्ने अनुमति, रुसमा चर्को आक्रोश
- डेडिकेटेड ट्रंक लाइन विवाद समाधान गर्न विज्ञ समिति गठन ।
- मुख्यमन्त्री सिंहद्वारा भारतीय पक्षलाई विवाहपञ्चमीको निम्तोपत्र हस्तान्तरण
- जलवायु परिवर्तन न्यूनीकरणमा साझेदार गर्न नेपालको बङ्गादेशलाई आग्रह
- बेनी नगरपालिकामा तीन सय योजना कार्यान्वयनमा
- छुट्टाछुट्टै घटनामा दुईजनाको मृत्यु
- पशुपति आर्यघाटमा पूर्वसभामुख ढुंगानाको अन्त्येष्टि
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
[…] : https://www.aarthikdainik.com/view/61270/ […]