काठमाडौंमा मेलम्ची : सपनाबाट सार्थकता
शकर मान सिंह २०७९, वैशाख २३ ११:३४ 
काठमाडौं । खानेपानीमन्त्रीले मेलम्चीको पानी वैशाख ११, २०७९ गतेदेखि काठमाडौं उपत्यकाका घर–घरको धारामा वितरण गर्नेगरी तयारीमा जुट्न सम्बन्धित निकायलाई आग्रह गरे । काठमाडौं उपत्यका खानेपानी व्यवस्थापन बोर्डको १७औँ वार्षिकोत्सवको अवसरमा हालै आयोजित कार्यक्रममा उनले मेलम्चीको पानी उपभोग गर्ने काठमाडौं उपत्यकावासीको चाहना ११ गतेबाट पूरा भएको छ ।
साथै, उनले काठमाडौं उपत्यका खानेपानी लिमिटेड (केयूकेएल) र आयोजना कार्यान्वयन निर्देशनालयले मेलम्चीको पानी समानुपातिक ढंगले उपत्यकाका सबै क्षेत्रमा वितरण गर्नको लागि पाइपलाइनको परीक्षण र चुहावट नियन्त्रणको लागि विशेष पहल गर्नुपर्ने समेत बताए । मेलम्चीको वैकल्पिक स्रोतको रूपमा सिस्नेरी र ठोस्नेबाट पानी वितरण गर्न सकिने विषयमा समेत अध्ययन भइरहेको छ ।
काठमाडौं उपत्यकामा शुद्ध खानेपानीको व्यवस्था गर्न जलाधार संरक्षण, मुहान संरक्षण र पानीको वैकल्पिक स्रोतको खोजी गर्ने विषयमा बोर्डले अझ प्रभावकारी काम गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको सर्वविदितै छ । शुद्ध खानेपानीको अभावलाई पूरा गर्न बोर्डले राजधानीका १६ वटा सार्वजनिक स्थलहरूमा ‘वाटर एटीएम’को व्यवस्था गरेको जानकारी सार्वजनिक भएका छन् ।
काठमाडौं उपत्यकाभित्र खानेपानी तथा ढल निकास सेवालाई व्यवस्थित एवं नियमित गर्दै गुणस्तरीय खानेपानी तथा सरसफाइ सेवा सर्वसुलभ ढंगले प्रवाह गर्ने उद्देश्यले २०६३ वैशाख ५ गते स्थापना भएको हो । बोर्डले काठमाडौं उपत्यकाभित्र खानेपानी, ढल निकास सेवाका अतिरिक्त भूमिगत स्रोतको पानीको व्यावसायिक उपयोग एवं ट्यांकर सेवा सञ्चालनलाई कानुनी दायरामा ल्याई व्यवस्थितरूपमा सञ्चालन गरिरहेको छ ।
पानीको मूल्य यसको वास्तविक मूल्यभन्दा बढी छ– पानीले हाम्रो घरपरिवार, खाना, संस्कृति, स्वास्थ्य, शिक्षा, अर्थशास्त्र र हाम्रो प्राकृतिक वातावरणको अखण्डताको लागि ठूलो र जटिल मूल्य राख्छ । यदि हामीले यी कुनै पनि मानकहरूलाई बेवास्ता ग-यौँ भने, हामी यो सीमित, अपरिवर्तनीय संसाधनको दुरूपयोग गर्ने जोखिम लिन्छौँ।
सहस्राब्दी विकास लक्ष्य (एसडीजी) ‘सबैका लागि पानी र सरसफाइ’ सुनिश्चित गर्नुपर्ने लक्ष्य लिएको छ । पानी संसारको पाँच ठूला कारोबार हुने बजारमध्ये एक हो । यो अनुमान गरिएको छ कि मानव उपभोग, उद्योग र कृषिका लागि पानी उत्पादन र वितरणमा प्रतिवर्ष तीन सय ५० अर्ब डलर खर्च गरिन्छ ।
पानी पृथ्वीमा सबैभन्दा सामान्य पदार्थ हो, तर कुल ९७ प्रतिशत समुद्री पानी हो, जुन मानव प्रयोगको लागि अयोग्य मनिन्छन । ताजा पानि छ तीन प्रतिशत, दुई तिहाई हिमनदी वा वरिपरि हिउँ र हिउँमा पुरिएर रहेको छ। सम्पूर्ण विश्वको पानीको एक प्रतिशत मात्र मानव उपभोगको लागि उपलब्ध छ । पानी शाब्दिकरूपमा महत्वपूर्ण छः योविना जीवन अस्तित्वमा रहन सक्दैन । तर पृथ्वीको उपलब्ध पानीको एक प्रतिशत पानि सबैका लागि पर्याप्त हुनुपर्दछ ।
पानी आपूर्ति : नेपालमा खानेपानी र सरसफाइ क्षेत्र गतिशील छ र सन् २०१५ मा नयाँ संविधान लागू भएपछि नेपाल अहिले विश्वका ती थोरै देशहरूमध्ये एक हो जहाँ नागरिकहरूको सुरक्षित पानी र सरसफाइ सेवामा पहुँच छ र स्वस्थ र स्वच्छ वातावरणमा बाँच्न पाउने अधिकारलाई नयाँ संविधानमा मौलिक मानव अधिकारका रूपमा स्पष्टरूपमा उल्लेख गरिएको छ। यसको मतलब के हो, वास्तवमा, राज्यको दायित्व भनेको राज्यको क्षमता र स्रोतहरूको अधिकतमतामा आधारित पानी र ढलको सेवामा वर्षेनी वृद्धि गर्नु हो । पानी र सरसफाइको अधिकारको बारेमा गलत धारणा छ कि मानिसहरू निःशुल्क पानीको अधिकार दिन्छ जबकि तथ्य यो छ कि यी सेवाहरू सबैको लागि सस्तो हुनुपर्छ ।
परियोजनाबाट सिक्दै : नेपालका पूर्वप्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईले भनेका थिए कि उनले मेलम्ची खोलाबाट काठमाडौंमा पानी यति ठूलो परिमाणमा पाँच वर्षमा ल्याउनेछ कि काठमाडौंको सडक सफा गर्न पर्याप्त हुनेछ । भट्टराईले २०४८, २०५१ र २०५६ को चुनावमा मेलम्चीलाई पानी चुनावी नारा दिएका थिए । तर, उनले मेलम्चीबाट काठमाडौंसम्म पानी ल्याउने प्रक्रिया बुझ्न असफल भए । अन्यथा उनले भन्ने थिएनन् कि यो परियोजना पाँच वर्षमा सम्पन्न हुनेछ ।
वैकल्पिक स्रोतहरू : काठमाडौं राजधानी सहर हो र सबै जिल्लाका मानिसहरूका लागि ‘पग्लने भाँडो’ हो । काठमाडौंमा जनसंख्याको सघनता दिन प्रतिदिन बढ्दैछ । १९७० को दशकमा काठमाडौंमा पानीको समस्या देखिन थाले। पानीको निष्पक्ष वितरण सुनिश्चित गर्न खानेपानी तथा ढल व्यवस्थापन समिति गठन गरिएको थियो । काठमाडौंको पानीको अवस्था अध्ययन गरेपछि समितिले काठमाडौंमा पानीको समस्या समाधान गर्न वैकल्पिक पानीको खोजी गर्न सुझाव दियो ।
सन् १९८८ मा बेलायती कम्पनीलाई पानीका वैकल्पिक स्रोतहरू पहिचान गर्ने जिम्मेवारी दिइयो। नदीको पानी पम्प गर्नेजस्ता धेरै विकल्पमध्ये, कम्पनीले मेलम्ची विकल्पलाई उत्तम विकल्पको रूपमा छान्छ । मेलम्ची आयोजनाको सम्भाव्यता अध्ययन र सर्वेक्षण १९८८ मा सम्पन्न भएको थियो । सोही वर्ष, मेलम्ची खानेपानी विकास समिति गठन गरिएको थियो । त्यसको दुई वर्षपछि, मेलम्ची परियोजना मैदानबाट बाहिर आयो ।
काठमाडौंवासीहरूको तिर्खा मेट्न मेलम्चीको पानी पर्याप्त हुँदैन । यद्यपि यसले पानीको समस्यालाई केही हदसम्म कम गर्न योगदान पु-याउँछ । सरकारले यस परियोजनाको अर्को चरण पाइपलाइनमा छः लार्के र यांग्री नदीबाट काठमाडौंमा पानि ल्याउने । यी दुई नदीबाट पानीको संयुक्त आपूर्ति हुनेछ । यो चरण पूरा भएपछि काठमाडौंले सिन्धुपाल्चोकबाट पानी प्राप्त गर्नेछ, जसले काठमाडौंको पानीको समस्या समाधान गर्नेछ ।
विगतमा सुरुङमा पहिलो चोटी पानी वितरण गरिएको फोहोर र माटो, बालुवा र ढुंगाले भरिएको भएकोले मेलम्ची खानेपानी योजनाले वाग्मती नदीमा पानी छोड्ने निर्णय ग-यो । मेलम्चीबाट पिउने पानीको योजना काठमाडौं उपत्यकामा छिटै उपलब्ध हुने आशा गरिएको छ । दुवै सुन्दरीजल जल उपचार प्लान्ट र वितरण पाइपको पनि परीक्षणको आवश्यकता छ, काठमाडौं उपत्यकाका जनताले अप्रिल महिनादेखि मेलम्ची खानेपानीमा पुग्न सक्ने सम्भावना वास्तविकता नजिक छ ।
मेलम्चीको पानी मुख्यतः वर्षा ऋतुमा साढे डेढ महिना मात्र धमिलो हुनेछ तर पानी सफा हुने भएकोले पानी अशुद्ध हुने समस्या हुँदैन । मेलम्ची खानेपानी विकास समितिले वाग्मती नदी किनारमा बस्नेहरूलाई सतर्क रहन आग्रह गरेको छ । हालै एक सूचना जारी गर्दै समितिले मेलम्चीबाट छोडिएको पानी सुन्दरीजल आइपुग्न लागेको र सो पानी वाग्मती नदीमा छोडिने जनाएको छ । वाग्मतीमा पानी बहाब बढ्ने भएकोले सतर्क रहन आग्रह गरिएको छ ।
झन्डै तीन महिनाको मर्मतपछि अस्थायी बाँध बनाएर काठमाडौंतर्फ पानी पठाउने काम भइरहेको छ । सरकारले चालू आर्थिक वर्षको बजेट व्यक्तव्यमा पनि सरकारले २०७९ को वैशाखसम्म बाढीग्रस्त मेलम्ची खानेपानी आयोजना पुनस्र्थापनाको काम सकेर काठमाडौंमा पुनः पानी ल्याएको छ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ताजा अपडेट
- आठ वर्षपछि फेरि किन बढ्यो ‘लोडशेडिङ’ हुने डर ?
- युक्रेनलाई रुसी भूमिमा अमेरिकी क्षेप्यास्त्र प्रहार गर्ने अनुमति, रुसमा चर्को आक्रोश
- डेडिकेटेड ट्रंक लाइन बिबादमा टिओडी मिटर गणना गर्न विज्ञ समिति गठन
- मुख्यमन्त्री सिंहद्वारा भारतीय पक्षलाई विवाहपञ्चमीको निम्तोपत्र हस्तान्तरण
- जलवायु परिवर्तन न्यूनीकरणमा साझेदार गर्न नेपालको बङ्गादेशलाई आग्रह
- बेनी नगरपालिकामा तीन सय योजना कार्यान्वयनमा
- छुट्टाछुट्टै घटनामा दुईजनाको मृत्यु
- पशुपति आर्यघाटमा पूर्वसभामुख ढुंगानाको अन्त्येष्टि
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया