चुनौतीपूर्ण आयात व्यवस्थापन
शंकर मान सिंह २०७९, भदौ २० १२:३० 
काठमाडौं । ‘किलाको अभावमा जुत्ता हरायो, जुत्ताको अभावमा घोडा हरायो, घोडाको अभावमा लडाइँ हारेको थियो, युद्धको असफलताले राज्य गुम्यो र सबै घोडाको नालको किल्लाको कारण ।
‘फोर वान्ट अफ ए नेल’ एउटा उखान हो, धेरै शताब्दीमा धेरै भिन्नताहरू भएको यो सम्झना गराउँछ कि महत्वपूर्ण देखिने कार्य वा भुलहरूले गम्भीर र अप्रत्याशित परिणामहरू हुन सक्छ । यसले पनि आपूर्ति व्यवस्थापन र आपूर्ति शृंखलाको महत्व दर्साएको हुन्छ ।
हुन त विश्व व्यापार संगठनको प्रवेशसँगै धरै अपेक्षा र विश्वस्तरको व्यापार प्रणालीमा नेपाल प्रवेश गरेको छ तर हालको आर्थिक संकट, कोभिड आदिको कारण राष्ट्रियस्तरमा समग्र आयात योजना नेपाल सरकारले स्वीकृत गरेको विदेशी विनिमय बजेटमा उल्लेख भएबमोजिम आयातका लागि उपलब्ध परिवत्र्य विदेशी मुद्राको मात्रामा आधारित हुनुपर्छ ।
नेपाल सरकारले गत वैशाख १३ देखि आयातमा प्रतिबन्ध लगाउँदै आएको १० वस्तुमध्ये छवटाको आयात खुला गरेको छ । साथै, बाँकी चार वस्तुमाथिको आयात प्रतिबन्ध भने असोज २८ गतेसम्म थप गरेको छ । उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले हालैको राजपत्रमा सूचना प्रकाशित गरी एम्बुलेन्स र शववाहनबाहेकका कार, जीप भ्यान, औद्योगिक कच्चा पदार्थबाहेक सबै प्रकारका तयारी मदिरा, एक सय ५० सीसीभन्दा बढी क्षमताका मोटरसाइकल र तीन सय अमेरिकी डलरभन्दा बढी मूल्यका स्मार्टफोनको आयातमा लागेको प्रतिबन्ध आगामी असोज २८ गतेसम्म थप गरेको हो ।
उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले निकासी पैठारी (नियन्त्रण) ऐन, २०१३ को दफा ३ को उपदफा १ ले दिएको अधिकार प्रयोग गरी १० वस्तु आयातमा बन्देज लगाएको थियो । प्रतिबन्ध लगाउनुको उद्देश्य विदेशी मुद्राको मौज्दातमा हुनसक्ने न्यूनताको अवस्थालाई हटाउने वा रोक्ने वा अत्यन्त न्यून अवस्थामा रहेको विदेशी मुद्राको सञ्चितिमा वृद्धि गर्नेगरी मुलुकको बाह्य वित्तीय स्थिति र भुक्तानी सन्तुलनको सुरक्षा गर्नु रहेको बताइन्छ । सरकारले अटोमोबाइल, मोबाइल फोन, मदिरा र मोटरसाइकल आयातमा लगाएको प्रतिबन्ध असोज ३ गतेसम्म जारी राखेको छ ।
नेपालमा विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा केही सुधार आएपछि यो निर्णय भएको देखिन्छ । तर, सरकारले हिरा, ३२ इन्चभन्दा ठूला टेलिभिजन सेट, खेलौना, कार्ड, खाजा र सुर्ती तथा सूर्तिजन्य पदार्थलगायत छ वस्तुमा लगाइएको प्रतिबन्ध फुकुवा गर्ने
निर्णय गरेको छ ।
विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा परेको चाप केही कम भएपछि सरकारले आयातमा लगाएको बन्देज खोलेको हो । यस वर्ष साउनमा पोहोर साउनको तुलनामा मुलुकको वैदेशिक व्यापारघाटा पनि १० प्रतिशतले घटेको तथ्यांकभन्सार विभागले गतसाता सार्वजनिक गरेको थियो ।
असार २०७९ मसान्तमा विदेशी मुद्रा सञ्चिति बढेर १२ सय १५ अर्ब ८० करोड रुपैयाँबराबर पुगेको छ । यसले ६ दशमलव ९ महिनाको वस्तु तथा सेवा आयात धान्ने राष्ट्र बैंकको भनाइ छ ।
नेपालमा सवारीसाधन र ठूला–ठूला मेसिन औजारबाहेक अन्यवस्तुको आयात प्रतिबन्धले चोरी पैठारी गर्ने मौका दिने देखिन्छ ।
पूर्वाधार विकास र उपभोगका वस्तुहरूको बढ्दो आवश्यकतालाई ध्यानमा राख्दै हालैका वर्षहरूमा नेपालको आयात एकदमै तीव्र गतिमा बढ्दै गएको छ र भविष्यमा पनि जारी रहनेछ । घरेलु उत्पादनमा सुस्त वृद्धि छ र कतिपय घट्दो छ । तथापि यस्तो व्यवस्थापनको उद्देश्यप्रति हेराइ आयात नियन्त्रण गर्नु होइन तर विकास, इक्विटी र आधारभूत आवश्यकताहरूको सन्तुष्टिको राष्ट्रिय उद्देश्यहरूअनुरूप आयात वित्तपोषणको लागि उपलब्ध सीमित विदेशी मुद्रा स्रोतहरूको अनुकूलतमरूपमा विनियोजन गर्नु आजको आवश्यकता हो ।
विदेशी मुद्राको योजनामा भारतीय मुद्रामा विदेशी मुद्राको कुनै नियन्त्रण नभए पनि देशको कुल विदेशी मुद्राको अवस्थालाई प्रतिबिम्बित गर्न भारतीय मुद्राको प्राप्ति र व्ययको संरक्षण पनि समावेश गर्नुपर्छ । परिवत्र्य मुद्राको बाँडफाँटमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण विचारहरूमध्ये एक भनेको विदेश र भारतबाट आयातहरूबीचको सही सन्तुलन कायम राख्नु हो । भारतबाट आयातमा समान वृद्धिको नेतृत्व गर्न लगभग निश्चित छ र यदि नेपालको भारतीय मुद्रा भण्डार बढेको माग पूरा गर्न पर्याप्त छैन भने परिवत्र्य विनिमय भारतीय मुद्रा खरिद गर्न प्रयोग गर्नुपर्नेछ । विदेश र भारतबाट आयात गर्ने योजना बनाउँदा यी कुराहरूलाई सधैँ ध्यानमा राख्नुपर्छ ।
वाणिज्य मन्त्रालयले सार्वजनिक र निजी क्षेत्र दुवैको वास्तविक आवश्यकताअनुसार पहिलो चार वस्तुहरूमा विस्तृत विनियोजन र त्यसभित्रको दिशानिर्देशहरूभित्र गर्नुपर्छ । यी आवंटनहरू पछि बाँकी रहेको कुनै पनि रकम उपभोग्य वस्तुहरूअन्तर्गत वस्तुहरूको आयातमा छुट्याउनुपर्छ ।
नेपालमा यो विडम्बना र कटु वास्तबिकता छ छ कि विलासिताका वस्तुसँगै मुलुकमै उत्पादन हुनसक्ने फलफूल तथा खाद्यान्नको आयात समेत ह्वात्तै बढेको छ । बजेटमा र पछि पनि इन्धनको विकल्पमा विद्युतीय सवारी, विद्युतीय चुलोको चर्चा चले पनि इन्धनको आयात र खपत वर्षेनी बढ्दो छ । विलासिताकै वस्तु सवारी, सुनचाँदी, रक्सी, चुरोट, मोबाइल, पर्फ्युम, कपालमा लगाउने रंग, बडी लोसनसमेत अर्बौँ रुपैयाँको आयात भएको छ । यस्ता वस्तु आयातले विदेशी मुद्रा सञ्चिति घट्दो क्रममा छ ।
मुलुकमा आयात नगरी नहुने मात्र नभई आयात प्रतिस्थापन गर्न सकिने वस्तुको समेत आयात बढ्दा मुलुकको व्यापारघाटा चुलिएको हो भन्नुमा अत्युक्ति नहोला । नेपालमा बढ्दो आयात र त्यसले विदेशी विनिमय सञ्चितिमाथि पारेको चापलाई न्यूनीकरण गर्न नेपाल राष्ट्र बैंकले विभिन्न वस्तुको आयातमा कडाइ गर्नु सकारात्मक हो ।
मुलुकमा आयातमा कडाइ गर्दा त्यसले वस्तु तथा सेवाको मूल्य भने वृद्धि गर्ने देखिन्छ तर, आयातमा कडाइ नगर्दा पनि बेला बेला अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा वस्तुको मूल्य बढेको भन्दै नेपालका आयातकर्ताले होडिङ गर्नेगरेकाले आयातमा कडाइ गर्नुको नकारात्मकभन्दा पनि सकारात्मक प्रभाव बढी पर्ने भनाइ छ । खुला सिमानाले गर्दा अवैध कारोबारलाई बढाउन सक्ने सम्भावनालाई नकार्न सकिदैन ।
नेपालमा सामान्यतया चालू खाता घाटा रहेको छ । जसको मतलब हामी सामान्यतया अधिक सामान र सेवाहरू आयात गर्छौँ । यसका दुई कारण छन् । हामी निर्यात गर्छौँ जब हामीले बेच्ने मूल्य र गुणस्तर विदेशीहरूको लागि आकर्षक हुन्छन् । हामी आयात गर्छौँ किनकि उही हाम्रा लागि आकर्षक र आवश्यक हुन्छन् । यो संक्षेपमा तुलनात्मक लाभको सिद्धान्त हो । चालू खाताघाटा मात्रको सन्दर्भले हाम्रो समग्र तुलनात्मक लाभ व्यापारिक साझेदारहरूको तुलनामा कम छ । जे होस्, अर्को कारण यो किन हुन सक्छ कि हाम्रो उपभोगको ढाँचा अधिक आयातमुखी छ ।
कुनै पनि मुलुकको आयात र निर्यात गतिविधिले मुलुकको जीडीपी, यसको विनिमय दर र मुद्रास्फीति र ब्याजदरको स्तरलाई प्रभावित गर्न सक्छ । आयातको बढ्दो स्तर र बढ्दो व्यापारघाटाले देशको विनिमय दरमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ ।
कमजोर घरेलु मुद्राले निर्यातमा कमी र आयात महँगो बनाउँछ । यसको विपरीत एक बलियो घरेलु मुद्राले निर्यात बढी र आयात सस्तो बनाउँछ । उच्च मुद्रास्फीतिले सामग्री र श्रमजस्ता इनपुट लागतमा प्रत्यक्ष असर पारी निर्यातलाई असर गर्न सक्छ । आयात र निर्यातको उचित सन्तुलन कायम राख्नु मुलुकको लागि महत्वपूर्ण छ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ताजा अपडेट
- अमेरिकी केन्द्रीय बैंकले घटायो ब्याजदर
- श्रीलङ्कामा आर्थिक मन्दीपछि पहिलो पटक शनिबार मतदान हुुँदै
- ग्रीनल्यान्डमा २० हजार लिटर डिजेल बोकेको जहाज डुब्यो
- ‘उपकरण विस्फोटले ठूलो धक्का लाग्यो’
- मेटा र स्पोटिफाइद्वारा युरोपेली संघको आलोचना
- पलेशा र अन्य पारा खेलाडीलाई एनसेल फाउन्डेसनको सम्मान
- भैँसेपाटी स्पोर्ट्स एकेडेमी
- यज्डी मोटरसाइकलको तीन ठूला अफर
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया